معافیت سربازی چیست و انواع آن
در کشورهای مختلف بنابر شرایط قوانین مختلفی برای سربازی وجود دارد. برخی کشورها دوره ضرورت کوتاه مدت، برخی میان مدت و برخی مانند کشور ما، خدمت سربازی بلند مدت (24 ماه) دارند و طبق قوانین، افراد با ورود به سن ۱۸ سال در صورت عدم اشتغال به تحصیل و داشتن معافیت، مشمول گذراندن خدمت سربازی میشوند. با توجه به این که برخی از افراد دارای شرایط خاصی هستند، سازمان نظام وظیفه قوانینی را وضع کرده که این افراد با استناد به این قوانین، میتوانند معافیت سربازی (به انگلیسی:Military exemption) خود را بگیرند.
فهرست مطالب
معافیت سربازی چیست؟
معافیت از خدمت سربازی به معنای عدم انجام خدمت سربازی در نظام وظیفه است. افراد میتوانند بر اساس ملاک‌های مختلفی از جمله وضعیت جسمانی و روانی، تحصیلات، شغل، خدمت در برخی از مؤسسات، و دیگر موارد، از انجام خدمت سربازی معاف شوند.
هر کشوری معیارهای خاص خود را در مورد معافیت سربازی دارد و این معیارها ممکن است در طول زمان و با تغییرات سیاسی و اجتماعی تغییر کنند. بنابراین همواره توصیه میشود به منابع موثق و رسمی کشور برای اطلاعات دقیق، جامع و به‌روز در مورد معافیت سربازی مراجعه کنید. در گرفتن معافیت، عدم وجود غیبت بسیار مهم است.
معافیت از سربازی موقت و دائم
معافیت از خدمت سربازی به دو دسته مختلف معافیت موقت و معافیت دائم تقسیم میشود، که در ادامه به توضیح هر یک میپردازیم.
معافیت موقت
افرادی که مشمول خدمت سربازی هستند (18 سال تمام)، میتوانند با استفاده از انواع معافیت‌های موقت (که توسط سازمان نظام وظیفه درنظر گرفته میشود) به طور موقت از گذراندن خدمت سربازی معاف شوند، اما پس از گذراندن دوره مشخص شده، این افراد موظف به معرفی خود و گذراندن خدمت سربازی هستند؛ درغیر اینصورت برای آنها غیبت در نظر گرفته میشود. معافیت موقت پزشکی،معافیت موقت کفالت، معافیت موقت تحصیلی از این نوع معافیت سربازی محسوب میشوند.
معافیت دائم
افرادی که مشمول خدمت سربازی هستند (18 سال تمام)، میتوانند با استفاده از انواع معافیت‌های دائم (که توسط سازمان نظام وظیفه درنظر گرفته میشود) از گذراندن دوره سربازی به طور دائم و بدون نیاز به خدمت معاف شوند.عفو رهبری، خرید خدمت و معافیت نخبگان از جمله این نوع معافیت هستند.
انواع معافیت سربازی
انواع معافیت سربازی به دستورات قانونی هر کشور و نظام خاص آن کشور ، بستگی دارد.در اکثر کشورها، انواع معافیتی برای خدمت سربازی وجود دارد. در ادامه با انواع معافیت در ایران آشنا خواهیم شد.
معافیت سربازی پزشکی
یکی دیگر از از رایج‌ترین و پرکاربردترین معافیت‌های سربازی معافیت پزشکی است که افراد زیادی از آن استفاده می‌کنند؛ در این نوع معافیت غیبت از سربازی و سن اهمیتی ندارد. مراجعه به پزشک معتمد سازمان و معاینه توسط پزشک، یکی از مهم‌ترین بخش‌های پیش از اعزام به خدمت میباشد. در این بخش درصورتی که فرد در این معاینات، مشکل جسمی یا روحی شدیدی داشته باشد، تاییدیه‌های لازم برای اعزام به سربازی را کسب نکرده و در نتیجه از سربازی معاف میشود. البته معافیت پزشکی طبق شرایط می‌تواند به سه صورت باشد:
- افرادی که به علت ابتلا به بیماری، به استراحت چند ماهه نیاز داشته باشند، پس از کسب تاییدیه‌های لازم از پزشک معتمد سازمان، موقتا از خدمت معاف میشوند. این افراد برای نگرفتن مهر غیبت، باید پس از گذراندن دوره مشخص شده، به سازمان نظام وظیفه مراجعه کرده و خود را معرفی کنند.
- افرادی که به علت نقص عضو و یا سلامت روانی در شرایط سلامت کامل نیستند، اما قادر به انجام خدمات غیر رزمی هستند. برای این دسته از افراد معافیت از رزم صادر میشود.یعنی شخص به سربازی می‌رود و فقط از انجام فعالیت‌های رزمی و نظامی معاف میشود.
- کسانی که به علت نقص عضو، شرایط جسمی و یا شرایط روانی قادر به انجام خدمت نظام وظیفه نیستند، به صورت دائمی از خدمت سربازی معاف میشوند.
بیماری‌هایی که معافیت پزشکی شامل آنها میشود
از جمله بیماری‌هایی که معافیت پزشکی شامل آنها می شود، عبارت اند از:
- بیماری‌ها و جراحی داخلی و مغز و اعصاب (نورولوژی)
- بیماری‌های مرتبط با پوست و بافت‌های زیر پوست
- بیماری های دستگاه گوارش و ادراری تناسلی
- بیماری‌های مرتبط باچشم و عوارض بینایی
- بیماری‌های خون و انکولوژی (بدخیمی ها)
- بیماری‌های مرتبط با فک و دهان و دندان
- بیماری‌های مرتبط با ریه و قفسه صدری
- بیماری‌های مرتبط با گوش و حلق بینی
- بیماری‌های استخوان و روماتولوژی
- بیماری‌های غدد مترشحه داخلی
- بیماری‌های مرتبط با قلب و عروق
- بیماری‌های عمومی
- بیماری‌های عفونی
در گرفتن این نوع معافیت مدرک تحصیلی افراد بسیار مهم است؛ چراکه سازمان نظام وظیفه با توجه به مدرک تحصیلی افراد تعیین میکند که آیا بیماری که فرد دارد شامل معافیت پزشکی میشود یا خیر.
مشمولان با داشتن قد خاص میتوانند از این معافیت استفاده کنند، البته استفاده از این قانون برای این افراد نیازمند شرایطی است که در ادامه آورده شده است:
| قد | مدرک تحصیلی | نوع معافیت |
| بین 140 تا 155 سانتی متر | کارشناسی و بالاتر | معاف از رزم |
| بین 145 تا 155 سانتی متر | زیر کارشناسی | معاف از رزم |
| زیر 145 سانتی متر | کارشناسی و بالاتر | معاف دائم |
| کمتر از 145 سانتی متر | زیر کارشناسی | معاف دائم |
معافیت سربازی رهبری
معافیت سربازی رهبری تحت عنوان معافیت سنی سربازی یا معافیت خدمت سربازی سن بالا نیز نامیده میشود. طبق قانون نظام وظیفه، افراد بین 18 تا 50 سال موظف به گذراندن دوره سربازی خود هستند؛ اما افرادی که بیش از ۵۰ سال سن دارند در صورت داشتن شرایط لازم (طبق قانون نظام وظیفه) از معافیت عفو رهبری برخوردار میشوند.
شرایط برخورداری از معافیت سربازی بالای چهل سال شامل گروه سنی و مدرک تحصیلی افراد است که در جدول زیر شرایط معافیت سربازی متولدین 54 تا 64 آورده شده‌است:
| داشتن مدرک دکترای غیر پزشکی | متولدین 1350تا 1334 |
| داشتن مدرک کارشناسی ارشد | متولدین 1352تا 1334 |
| داشتن مدرک کارشناسی | متولدین 1354 تا 1334 |
| داشتن مدرک کاردانی | متولدین 1354 تا 1338 |
| داشتن مدرک دیپلم و یا کمتر از آن | متولدین 1354 تا 1338 |
معافیت سربازی کفالت
معافیت کفالت به معافیتی گفته میشود که به دلیل کفالت افراد خانواده که توانایی مراقبت از خود را ندارند، به شخص مشمول داده‌می‌شود. این معافیت شامل معافیت سربازی سن پدر( بالای ۷۵ سال)، معافیت کفالت پدر از کار افتاده، معافیت سربازی کفالت مادر، کفالت خواهر،کفالت برادر صغیر کوچکتر از ۱۸ سال یا برادر نیازمند مراقبت،کفالت پدربزرگ و مادربزرگ، کفالت والدین معلول و کفالت فرزند میشود. همچنین افرادی که تنها پسر خانواده بوده و دارای سه خواهر باشند، می توانند از معافیت کفالت سه خواهری استفاده نمایند.معافیت خدمت سربازی تک فرزندی نیز شامل این دسته میشود.
این نوع کفالت در شرایط زیر به فردی که به سن مشمولیت (18 سال تمام) برسد و غیبت نداشته باشد داده میشود:
- پدر ۷۰ سال تمام و بالاتر باشد یا نیاز به مراقبت داشته باشد.
- مادر فاقد همسر یا شوهر مادر باشد یا به تشخیص شورای پزشکی بیمار و نیاز به مراقبت داشته باشد.
- پدربزرگ فاقد فرزند پسر باشد که بیش از ۷۰ سال سن داشته باشد یا تشخیص شورای پزشکی نیازمند مراقبت باشد.
- مادربزرگ فاقد همسر و فرزند پسر باشد.
- برادر صغیر فاقد پدر، یا برادر (بیش از ۱۸ سال) فاقد همسر، فاقد فرزند سالم بالای ۱۸ سال و فاقد پدر، که به تشخیص شورای پزشکی نیاز به مراقبت داشته باشد.
- خواهر صغیر فاقد پدر، یا خواهر بیمار(۱۸ تا ۲۴ سال تمام) فاقد پدر، همسر و فرزند که به تشخیص شورای پزشکی نیاز به مراقبت داشته باشد.
معافیت سربازی نخبگان
نخبگان نیز میتوانند از نوعی معافیت سربازی بهره‌مند شوند. البته لازم به ذکر است که از نظر نظام وظیفه، افرادی نخبه محسوب می۲شوندکه عضو بنیاد ملی نخبگان باشند، همچون مدال آوران المپیاد، اشخاصی که ثبت اختراع دارند و … .
این نوع معافیت به دوصورت میباشد:
- مشمولان میتوانند در حین تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، پروژه‌های نظامی که منجر به کسری سربازی میشود را از یکی از ارگان‌های نظامی یا مراکز دانشگاهی نظامی دریافت کنند. این افراد نمی‌توانند بطور کامل از خدمت سربازی معاف شوند و باید دوره آموزشی را در ارگانی که از آن پروژه گرفته‌اند، بگذرانند.
- مشمولان میتوانند پس از شروع دوره سربازی، پروژه جایگزینی با اهمیت بالا از یکی از ارگان های نظامی و دانشگاهی دریافت نمایند. چون انجام پروژه به زمان زیادی نیاز دارد، بنابراین تنها محیط پادگانی که این افراد در آن قرار می‌گیرند، پادگان آموزشی میباشد.
معافیت تحصیلی
نوع دیگری از معافیت خدمت سربازی، معافیت تحصیلی میباشد. دارندگان مدرک دیپلم و بالاتر، فقط تا یکسال پس از فارغ‌التحصیلی میتوانند تاریخ رفتن به سربازی خود را به تعویق بیندازند، اما پس از یکسال برای آن ها غیبت منظور میشود.
دانشجویان دانشگاه‌های مورد تائید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تا زمانی که تحصیلات خود را ادامه دهند، از سربازی معاف میشوند، در واقع این نوع معافیت از نوع موقت محسوب میشود. دریافت برگه معافیت تحصیلی مشروط به ارائه گواهی اشتغال به تحصیل میباشد.
در جدول زیرحداکثر زمان مجاز برای تحصیل در هر مقطع دانشگاهی آورده‌شده است:
| مقطع تحصیلی | حداکثر زمان مجاز برای ادامه تحصیل |
| دکتری تخصصی ناپیوسته | 6 سال |
| دکتری پزشکی پیوسته | 8 سال |
| کارشناسی ارشد ناپیوسته | 2.5 سال |
| کارشناسی ارشد پیوسته | 6 سال |
| کارشناسی ناپیوسته | 3 سال |
| کارشناسی پیوسته | 5 سال |
| کاردانی | 2.5 سال |
معافیت سربازی متاهلین دارای فرزند
این نوع معافیت در سال 1402 تصویب شده‌است. که در دو حالت میباشد:
- معافیت خدمت سربازی دارای سه فرزند
- معافیت خدمت سربازی دو فرزندی
مشمولان سربازی در هر سنی با داشتن 3 فرزند یا بیشتر از حدمت سربازی معاف میشوند. همچنین تمامی مشمولان غایب، فراری یا در حین خدمت سربازی( بالای ۳۵ سال) با داشتن ۲ فرزند میتوانند از خدمت سربازی معاف شوند.
معافیت خدمت سربازی سه برادری
این نوع معافیت زمانی قابل استفاده است که سه برادر بزرگ تر فرد مشمول خدمت سربازی، پیش از او خدمت سربازی خود را گذارنده باشند و دارای کارت پایان خدمت باشند. امروزه این نوع معافیت معمول نیست، حتی گفته میشود این قانون حذف شده‌است، اما باید بگوییم بسیاری از افراد با داشتن شرایط معافیت ایثارگری نیز منتظر نتیجه قطعی معافیت سه برادری هستند تا در صورت امکان ابتدا از آن استفاده کنند.
شرایط این قانون سالانه دستخوش تغییراتی میشود اما کلیت آن بدون تغییر بوده است. اگر هر سه برادر بزرگتر دارای کارت پایان خدمت نباشد، تحت شرایطی نیز برادر چهارم می‌تواند از این قانون استفاده نماید.
از جمله این قوانین عبارت است از :
- یکی ازبرادران در نیروهای مسلح مشغول به کار باشد و حداقل دو سال از مدت اشتغالش گذشته باشد.
- یکی ازبرادران عضو پیمانی نیروهای مسلح باشد و حداقل نیمی از قرارداد پیمانی اش را گذرانده‌باشد.
- یکی از برادران جزو بازنشستگان یکی از ارگان‌های نظامی و یا نیرو های مسلح باشد.
- یکی از برادران سربازی خود را تحت عنوان هیئت علمی دانشگاه به پایان برساند.
معافیت خدمت سربازی مددجویان
یکی دیگر از انواع معافیت سربازی، معافیت مددجویان است. این نوع از معافیت شامل افرادی که خودشان، فرزندانشان و… زیر نظر کمیته امداد و بهزیستی باشد، میشود.از جمله افرادی که مشمول این معافیت میشوند عبارتند از:
- یکی از پسرانی که پدرشان فوت کرده و مادر ازدواج نکرده باشد و در عین حال زیر نظرکمیته امداد یا بهزیستی باشد.
- اگر فرزند مشمول معلول و زیر نظر کمیته یا بهزیستی باشد.
- اگر مشمولی با یک خانم معلول جسمی حرکتی ازدواج کند تا 5 سال از معافیت موقت برخوردار میشود، درصورت پا برجا بودن ازدواج، فرد معافیت دائم سربازی را دریافت میکند.
معافیت خدمت سربازی ایثارگران
افرادی که والدین آن ها شهید، جاویدالاثر یا آزاده هستند، میتوانند از خدمت سربازی معاف شوند. این نوع معافیت دارای انواع مختلفی است از جمله:
- معافیت فرزندان جانبازان و رزمندگان یا فرزند خوانده جانبازان
- معافیت با ازدواج با جانباز ۲۵ درصد و بالاتر
- معافیت فرزندان شهدا و جاوید الاثران
- معافیت جانبازان ۱۰ درصد و بالاتر
- معافیت برادر ایثارگر
سخن پایانی
در این مطلب با معافیت سربازی و انواع آن آشنا شدیم. بنابراین افرادی که مایل به گذراندن خدمت سربازی نیستند، میتوانند از هر کدام از قوانین ذکر شده که شامل آنها میشود، جهت معافیت از خدمت استفاده نمایند.
همچنین افرادی که دوست دارند از تحصیلات خود استفاده بیشتری بکنند و دو سال از وقتشان راصرف سربازی نکنند، میتوانند امریه سربازی گرفته و در شرکت های دانش بنیان و … مشغول به کار شوند.
مطلب مرتبط: امریه سربازی چیست؟ شرایط و مراحل گرفتن امریه سربازی
منبع: ایران استخدام
