۲.۵ ميليون شغل بدون متقاضی در کشور

اواخر آذرماه سال گذشته، علي ربيعي وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي با اعلام اينکه 2.5 ميليون شغل در کشور داريم که کسي تمايلي به انجام آن ندارد، گفته بود: رئيس جمهور نسبت به مسئله مهار تورم حساس است و در کنار آن، اشتغال زايي را نيز در اولويت هاي کاري وزرا قرار داده است. وي افزوده بود امروز متاسفانه فرهنگ سختکوشي در جامعه افول کرده است؛ بايد برنامه ريزي جدي صورت گيرد تا فرهنگ کار در جامعه نهادينه شود. وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي با اشاره به نرخ بيکاري گفت: در کشور حدود 2.5 ميليون شغل وجود دارد که ايراني ها تمايلي براي انجام آن ندارند. وي اضافه کرده بود: برخي شغل ها در کشور وجود دارد که تمايل چنداني براي حضور در اين شغل ها از طرف جمعيت جوياي کار ديده نمي شود و اين اتفاق خوبي نيست که به اين شغل ها توجه نمي شود، در حالي که در دنيا همين مشاغل رواج دارد و مشاهده مي شود که برخي افراد در خارج به شغل هاي مختلف مشغول مي شوند اما همان شغل را در ايران انجام نمي دهند. همچنين به گزارش مهر، براساس آخرين آمار رسمي مرکز آمار، نرخ بيکاري در تابستان سال ۹۲ به 10.5 درصد رسيد که بر اين اساس تعداد بيکاران کشور حدود 2.5 ميليون نفر است، هرچند که برخي از منتقدان محاسبه نرخ بيکاري معتقدند تعداد واقعي بيکاران کشور 3 ميليون نفر است. به گفته وزير اقتصاد با احتساب 5.5 ميليون نفر در حال تحصيل طي چند سال آينده بايد 8.5 ميليون شغل ايجاد شود. اين در حالي است که براساس آمارهاي رسمي مرکز آمار، نرخ بيکاري در بين جوانان بيش از 2 برابر نرخ بيکاري کل و بالاتر از 25 درصد است. پيش از اين نيز وزير کار در گفت و گوي ويژه خبري با اشاره به اين که هم اکنون 50 درصد نيروي کار کشور فاقد مهارت است و دانشگاه ها 4.5 ميليون دانشجو دارند، گفته بود: هم اکنون در استان ها شکاف 13 درصدي بيکاري را داريم که اين امر نشان از توسعه و کمتر توسعه يافتگي استان ها و برخورداري هر استان دارد که بايد اين فاصله را کاهش دهيم.

• ايراني ها به انجام چه مشاغلي تمايل ندارند؟!

عموم مشاغل سخت و زيان آور که ميزان آن 2.5 ميليون شغل برآورد مي شود، جذابيتي براي نيروي کار ايراني ندارد اما حضور کارگران خارجي در آنها پررنگ است. بر اساس فهرست وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعي کار در معادن اعم از تحت الارضي يا سطح الارضي که ايجاب مي کند کارگران در تونل ها و راهروهاي سرپوشيده به استخراج بپردازند، از اصلي ترين آنهاست. کار استخراج شامل جداکردن و منفجرکردن مواد از سطح کار، حمل مواد عمليات مربوط به انفجار، اداره تأسيسات داخل معدن، حفر قنوات و چاه، فاضلاب، تونل هاي زيرزميني، کار در مخازن سربسته، تخليه و حمل مواد مذاب از کوره هاي فعال و کار مستمر در مجاورت کوره هاي ذوب به نحوي که کارگر در معرض مستقيم حرارت يا بخار زيان آور کوره باشد، جزو اين بخش از مشاغل سخت به حساب مي آيد. برخي شغل هاي خدماتي در اماکني نظير اصطبل را مي توان بخش ديگري از مشاغل سخت نام برد که ايراني ها چندان تمايلي به انجام آن ندارند. حمل و دفع زباله شهري، کار مستقيم و مستمر در کارگاه هاي دباغي، سالامبورسازي و روده پاک کني و گندآبروها، کار مستمر در طويله و سالن هاي پرورش طيور را هم مي توان در اين دسته قرار داد. دسته ديگري از مشاغل که متقاضي ندارد، شامل شغل هايي مي شود که براي بدن آسيب هايي را به همراه دارد. کار مستمر در فضاي باز و ارتفاع بيش از 5متر روي دکل، اتاقک هاي متحرک، داربست و اسکلت ها، کار مستمر روي خطوط و پست هاي انتقال برق با فشار 63کيلوولت به بالا، مشاغل شن پاشي، پخت آسفالت دستي، قيرپاشي، جوشکاري در داخل مخزن، کار مستمر با اشعه هاي زيان آور مانند راديو اکتيو، کار در محل هايي با فشار محيط بيش از حد طبيعي مانند غواصي، کار مستمر در محيط هايي که با وجود رعايت ايمني موجب بروز بيماري هاي گوش و يا ناشنوايي کارگر مي شود، سمپاشي باغ ها، مزارع، اماکن پرورش دام و طيور، توليد و ترکيب سموم و حشره کش ها و کار با وسايل داراي ارتعاش زيان آور، جزو مشاغل سختي است که هرچند کارگران ايراني نيز در اين مشاغل فعال اند اما1.7 ميليون اتباع خارجي عموما در اين بخش ها مشغول به کار هستند. طبق آيين نامه اجرايي قانون مشاغل سخت و زيان آور، کار در زندان ها و ندامتگاه ها، کار در بيمارستان هاي رواني و حرفه خبرنگاري جزو مشاغل سخت و زيان آور به شمار مي رود که البته اتباع بيگانه معمولا در اشغال اين مشاغل سهم چنداني ندارند.

• شغل سخت و مزد کم

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعي در شرايطي به دنبال راهکارهايي براي ايجاد جذابيت در عنوان برخي شغل هاست تا بيکاران داخلي را به سمت آن سوق دهد که کارشناسان بازار کار عوامل بنيادين ديگري را در دوري نيروي کار داخلي از برخي شغل ها، مؤثر مي دانند. حسين راغفر، کارشناس مسائل کار معتقد است: شغل هاي دشوار و کم دستمزد به محل فعاليت کارگران خارجي تبديل شده است. شغل هايي که بايد بپذيريم براي کارگر ايراني با شرايط اقتصادي کشور صرفه ندارد. در واقع به دليل تناسب نداشتن سختي کار و دستمزد، هزينه آن بيشتر از صرفه اقتصادي براي کارگر ايراني مي شود. هرچند مشاغل سخت و زيان آور در قانون تأمين اجتماعي شامل حمايت در بازنشستگي پيش از موعد شده است اما به نظر مي رسد دستمزد پايين و دشواري کار، کارفرمايان را با کارگران خارجي مواجه ساخته است. در اين زمينه محسن ايزدخواه، معاون اسبق سازمان تأمين اجتماعي نيز پيش از اين به يکي از رسانه ها گفته بود که اتباع خارجي در شغل هايي به کار گرفته مي شوند که سخت و زيان آور است و از امنيت شغلي اندکي برخوردار است. برخي مشاغل سخت که امنيت شغلي و منزلت اجتماعي دارد، مورد استقبال ايراني ها قرار مي گيرد؛ اما در شرايطي که هيچ يک از عوامل جذاب نظير دستمزد مناسب، امنيت شغلي و منزلت اجتماعي فراهم نباشد، کارگر خارجي به کار گرفته مي شود. اين کارشناس بازار کار معتقد است که کارفرمايان اين مشاغل نيز ترجيح مي دهند از کارگر خارجي استفاده کنند تا حداقل هاي تأمين اجتماعي را رعايت کنند.

• آمارهاي متفاوت

علي اکبر لبافي معاون سابق اشتغال وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي در گفت وگو با خراسان درباره اظهارات وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي مبني بر وجود 2.5 ميليون شغل در کشور که کسي تمايلي به انجام آن ندارد، مي گويد: بنده در نامه اي که اخيراً به وزير ارسال کرده ام، گفته ام که شما استان هاي مختلفي که تشريف مي بريد، مطالبي درباره نرخ بيکاري اعلام مي کنيد. زماني مي گوييد ۳ ميليون بيکار داريم. يک زمان مي گوييد ۵ ميليون بيکار داريم. اخيراً هم که وي به هرمزگان رفته بود، اعلام کرد که تقريباً در حال رسيدن به ۱۰ ميليون بيکار هستيم. از طرفي هم دوباره در اظهارات خود اعلام مي کند که 2.5 ميليون فرصت شغلي داريم

به هر شکل اصولاً بايد اين آمار و اطلاعات از طريق مرکز آمار ايران اعلام شود، نه توسط يک وزير که هر روز عددي را اعلام کند؛ لازم است در بيان مطالب شأن دولت رعايت شود. اين کارشناس مسائل کار ادامه مي دهد: بايد وزارتخانه را به سمت و سوي ايجاد يک کار و پروژه اجرايي و ايجاد راهبردهايي که بتواند ما را در چارچوب ايجاد آن وزارتخانه هدايت کند، حرکت دهيم. وي مي گويد: بنده خطاب به وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي نوشتم که ۱۳ پروژه در دست اقدام در وزارتخانه وجود دارد که در زمان خود بنده ارائه شده است. اين ۱۳ پروژه، پروژه هاي بسيار مهمي است که اخيراً هم برخي از اينها در انجمن مديران صنايع استان خراسان رضوي مطرح و اصلاح شد و دوباره براي وزير ارسال شد. به عنوان مثال طرح کارورزي توأم با کار که يکي از طرح هاي بسيار اساسي است مي تواند هم منابع را هدايت کند، هم افراد بيکار را توانمند سازد و هم فرصت هاي شغلي خالي را پر کند. لبافي مي افزايد: طرح صدور کارت اعتباري مهارت آموزي و شغل يابي، تکميل شبکه ملي بازار کار کشور و نيز ايجاد صندوق هاي ريسک پذير سرمايه گذاري با رويکرد توجه به بنگاه هاي کشورکه طرح هاي بسيار اثرگذاري در کشور است، از جمله اين طرح هاست. اين ها موارد مهمي است که الان در کشور وجود دارد و در همان زمان اين طرح ها تهيه شد و نظر بخش هاي مختلف اقتصادي در آنها گرفته شد تا به عنوان يکي از برنامه هاي اساسي دولت يازدهم، به هيئت دولت ارائه شود.اما متأسفانه آن طور که شنيده ام، تاکنون هيچ اقدامي نشده است.

وي تاکيد مي کند: ما چه برنامه اجرايي داريم که به عنوان يک رويکرد اساسي در سالي که تأکيد رهبر معظم انقلاب بر اقتصاد مقاومتي و جهاد اقتصادي است، ارائه کنيم؟ ما بايد برنامه عملياتي ارائه کنيم، اما فقط به بيان مطالب مي پردازيم. معاون سابق اشتغال وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي مي گويد: اين که وزير اعلام کرده که ما 2.5 ميليون فرصت شغلي خالي داريم يا اين که گاهي مي گويند، ۵، ۶ يا ۱۰ ميليون بيکار داريم، اين ها با هم تناقض دارد.به هر حال بايد يک منبع اطلاعاتي در کشور که بر اساس قانون شکل گرفته و آن مرکز آمار ايران است، ادله و شاخص تعريف و در جامعه منتشر کند.مرکز آمار ايران هم سکوت کرده است و هيچ صحبتي را مطرح نمي کند. وي مي افزايد: اصلاً دليل شکل گيري وزارت تعاون که امروز بخشي از وزارت کار است، ايجاد شغل است و امروز، تعاون يکي از معاونت هاي وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعي است. ولي ما امروز چه درصدي از مشاغل را در بخش تعاون داريم؟ چه درصدي از کل مشاغل در حوزه تعاون وجود دارد؟ اصلاً برنامه وزارتخانه براي توسعه چيست؟

• فرصت هاي شغلي تکميل نشد

لبافي ادامه مي دهد: امروز فرصت هاي شغلي زيادي وجود دارد که تکميل نشده است و دلايل مختلفي دارد.ما در حوزه بسياري از بنگاه هاي اقتصادي امروز با مشکل جذب نيروي انساني مواجهيم و اين موضوع دلايل مختلفي دارد. وي يکي از اين دلايل را پرداخت يارانه نقدي مي داند و مي افزايد: دليل ديگر کمک هايي هم چون سبد کالا و دليل ديگر حداقل دستمزدهاست که امروز فرد مي بيند با حقوق ۵۰۰-۶۰۰ هزار تومان مي خواهد چه کار کند! و اين نگاه هاست که در حال کم کردن گرايش به کار است. معاون سابق اشتغال وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي خاطر نشان مي کند: امروز شغل هايي که در اين کشور در حال ايجاد است، به عنوان مثال، در بخش خدمات به ازاي هر ۱۰ فرصت شغلي، يک فرصت شغلي نو ايجاد مي شود و ماهيت آن به نحوي است که مي تواند ۲ فارغ التحصيل دانشگاهي را جذب کند.در بخش صنعت، نوع و ماهيت شغل ها به گونه اي است که از هر ۱۰ فرصت شغلي، فقط 1.5 فرصت شغلي مي تواند فارغ التحصيل دانشگاهي را جذب کند و در بخش کشاورزي به ازاي هر ۱۰ فرصت شغلي، فقط يک فارغ التحصيل جذب مي شود.

وي مي افزايد: معني اين آمارها اين است که در حال حاضر حدود ۵۰ درصد از جويندگان کار کشور که در ۷۰۰ مرکز کاريابي در سراسر کشور ثبت نام کرده اند، دانش آموخته دانشگاه ها هستند. اما نوع و ماهيت مشاغلمان به نحوي است که به طور ميانگين فقط مي تواند ۲۰ درصد فارغ التحصيلان را جذب کند. لبافي در ادامه مي افزايد: آخر اين حرف ها آن مي شود که ما در پايان سال وقتي بررسي مي کنيم، خواهيم ديد که از يک طرف ۳۰ درصد جويندگان ما مازاد فارغ التحصيل دانشگاهي هستند و از سوي ديگر حدود بيش از ۳۰ درصد فرصت هاي شغلي که داريم خالي است و افرادي غير فارغ التحصيل نداريم که جذب فرصت هاي شغلي خالي شوند. آن موقع ناچاريم که براي اتباع خارجي، مجوز کار صادر کنيم و به کارفرمايان اجازه دهيم که تبعه خارجي بياورندتا در کشور شاغل شوند که متأسفانه امروز به همين حال افتاده ايم.

وي مي گويد: در بسياري از مشاغلي که ماهيت آن سخت تر است، مثل برخي از کارهاي کشاورزي، کار در معادن، کار در بخش مرغداري و حتي در بخش صنعت و کار به عنوان اپراتور يک دستگاه صنعتي، فارغ التحصيل دانشگاهي رغبتي به کار در اين نوع مشاغل ندارد.

اين کارشناس مسائل کار اضافه مي کند: در حوزه فارغ التحصيلان آمار افراد بيکار بالاست در حالي که در حوزه عمومي خيلي بيکار نداريم. بنابراين دولت بايد به اين موضوع عنايت ويژه داشته باشد که نوع و ماهيت شغل هايي که امروز در کشور ايجاد مي شود، تقريباً به ازاي هر ۱۰۰ فرصت شغلي، فقط مي تواند ۲۰ فارغ التحصيل دانشگاه را جذب کند و عملاً امروز ۵۰ درصد از جويندگان کار فارغ التحصيل دانشگاه هستند و ما ۳۰ درصد را با وجود داشتن فرصت شغلي، اصلاً نمي توانيم جذب کنيم، لذا از طرفي با نيروي فارغ التحصيل بيکار مواجه هستيم و از طرفي ديگر با کمبود نيروي فني و مهارتي زير ديپلم يا ديپلم براي کار فني؛ اين امر باعث مي شود کارفرمايان به دنبال مجوز جذب نيروي خارجي باشند. وي ادامه مي دهد: به عنوان مثال الان کارخانه اي به دنبال جذب نيروي کار براي اپراتور خط توليد است. اما فارغ التحصيلان آمادگي کار براي اپراتور خط توليد را ندارند. زيرا ماهيت کار به گونه اي است که بايد کنار دستگاه بايستند.

در حالي که امروز ۵۰ درصد از جويندگان کار، فارغ التحصيل دانشگاه هستند، فرصت هايي که در کشور ايجاد مي شود ماهيت آن به نحوي است که فقط مي تواند ۲۰ درصد از جويندگان کار فارغ التحصيل جوياي کار را جذب کند و اين يک خلأ است و همين خلأها باعث مي شود که کارفرمايان به دنبال گرفتن مجوز براي جذب نيروي خارجي در واحدهاي توليدي و صنعتي که نسبتاً کارهاي سخت دارند باشند.

لبافي درباره عناوين مشاغلي که تمايل ايراني ها براي کار در آن کم است و براي اتباع خارجي در آن مجوز کار صادر شده است، مي گويد: مشاغلي که الان اتباع خارجي کار مي کنند شامل کارهايي همچون کار در کوره پز خانه ها، کار در معادن، کار در بخش کشاورزي، کار در مرغداري ها، کار در کف بسياري از کارخانه ها که مقداري ماهيت يدي دارد، است که کارگران ايراني در اين مشاغل آمادگي براي کار ندارند.

• مشاغل پرطرفدار

مديرکل اسبق تعاون، کار و رفاه اجتماعي خراسان رضوي درباره مشاغل پرطرفدار در کشور نيز مي گويد: امروز شغل هاي پشت ميز نشيني مثل کارمندي از مشاغل پرطرفدار است. نظام کاري در کشور، نظام وقت مزدي است. فرد روزي هفت ساعت و نيم کار مي کند و بعد به منزل مي رود حال چقدر در اين مدت کار مفيد انجام مي دهد، معلوم نيست. بنابراين بايد نظام حقوق دستمزد را از وقت مزدي به کارمزدي تبديل کرد.

لبافي در ادامه مي گويد: تنها راه نجات کشور در حوزه اقتصاد و کار، تبديل نظام حقوق دستمزد از وقت مزدي به کارمزدي است. آن زمان مي توان گفت که چقدر توليد کرده ايم و چقدر بايد مزد بگيريم. اين بسيار مهم است و مي تواند اثرگذار باشد. او اظهار مي کند: طرح کارورزي توأم با کار نيز طرح مهمي است که مي تواند اجرايي شود. در حوزه بيمه بيکاري، بازگشت منابع صندوق بيمه بيکاري به توليد و گرفتن دست بيکار و آوردن وي به سر کار خيلي مهم است. منتها در کشور کمتر کسي آمادگي خوب فکر کردن و جسارت لازم را براي اجرا دارد!

• افراد پول ساز

معاون سابق اشتغال وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي درباره شغل هاي پول سازي که شايد در آينده اقبال به آن ها بيشتر باشد مي گويد: بنده معتقدم که امروز ما نمي توانيم بگوييم شغل پولساز، بلکه بايد بگوييم افراد پولساز. افرادي که در کشور مي توانند بيشترين پول سازي را انجام دهند و توليد ثروت کنند، افرادي هستند که مهارت بالا و جسارت داشته باشند. وي با اشاره به اينکه امروز شرايط به گونه اي است که ديگر توليد خيلي جواب نمي دهد، مي افزايد: دانشگاه هاي ما امروز به جاي تربيت کارآفرين، در حال تربيت کارجو هستند و همه افرادي که از دانشگاه فارغ التحصيل مي شوند، وارد حوزه کارجويي مي شوند. يعني تقاضاي کار دارند، در حالي که رويکرد اصلي دانشگاه بايد توليد کارآفرين باشد. لبافي ادامه مي دهد: ما در حوزه علم، ايده پروري و ارائه ايده هاي خاص سرآمد تمامي کشورها هستيم؛ ولي در حوزه تجاري سازي يعني تبديل علم به عمل، چند درصد ايده هاي ما تبديل به عمل مي شود؟ پاسخ اين است که نزديک به صفر! وي مي گويد: همه در حوزه علم و دانشگاه، ايده و خلاقيت ارائه مي کنند، اما وقتي مي خواهيم اينها را تجاري سازي کنيم، چيزي تجاري سازي نمي شود. لذا به نظر مي رسد فقط کساني که بتوانند در حوزه مهارت يا در حوزه کسب علم توأم با مهارت و ارائه ايده هايي که بشود زمينه تجاري سازي آن فراهم شود، فعال باشند، مي توانند در آينده با خلاقيت بالا و پرتوان توليد ثروت کنند. اين کارشناس اضافه مي کند: البته توليد ثروت هم به صورت متوازن خوب است. ما نمي گوييم بنگاه هاي اقتصادي که صرفاً توليد اقتصادي مي کنند، بنگاه هاي موفقي هستند. بنگاه هايي که توسعه متوازن دارند، يعني هم توليد ثروت دارند و هم در زمينه جلب رضايت کارکنان و هم در بخش هاي توسعه اي شان به خوبي عمل کرده اند، از بنگاه هاي موفق محسوب مي شوند.