حق سنوات چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
حق سنوات یکی از مهم‌ترین حقوق قانونی هر کارگر و کارمند مشمول قانون کار در ایران است که بر اساس ماده 24 قانون کار، به عنوان پاداش پایان خدمت یا مزایای پایان کار پرداخت می‌شود. به دلیل شباهت عنوان، بسیاری افراد از تفاوت بین «حق سنوات» و «پایه سنوات» اطلاع ندارند که باعث بروز ابهامات و اختلافات بین کارگران و کارفرمایان می‌شود. در این مطلب با استنادهای قانونی و به زبان ساده به این سوال که حق سنوات چیست، چه کسانی مشمول آن هستند و چگونه محاسبه می‌شود پرداخته شده است.
فهرست مطالب
فرمول محاسبه حق سنوات
طبق مواد 24 و 27 قانون کار و سایر مقررات مرتبط، حق سنوات یا مزایای پایان کار کارگران، به ازای هر سال سابقه کار، معادل یک ماه آخرین حقوق یا 30 روز آخرین مزد آنان محاسبه می‌شود. بر این اساس، فرمول محاسبه سنوات سالانه کارگران به صورت زیر است:
حق سنوات مزایای پایان کار =
سابقه کار کارگران به سال × آخرین حقوق ماهانه کارگر = سابقه کارگر به سال × آخرین مزد روزانه کارگر × 30
فرمول محاسبه حق سنوات سالانه
طبق مواد 24 و 27 قانون کار، حق سنوات یا مزایای پایان کار به ازای هر سال سابقه، معادل یک ماه آخرین حقوق (یا 30 روز آخرین مزد) کارگر است بنابراین:
حق سنوات سالانه =
آخرین حقوق کارگر × 1 = آخرین مزد روازنه کارگر × 30
فرمول محاسبه حق سنوات ماهانه
سنوات ماهانه در واقع همان سنوات سالانه است که در 12 ماه تقسیم می‌شود. به این ترتیب، برای هر ماه کارکرد، معادل حدود 2.5 روز مزد کارگر به عنوان سنوات محاسبه می‌گردد. اگر کارگر کمتر از یک سال سابقه داشته باشد، مجموع ماه‌های کارکرد او مبنای محاسبه قرار می‌گیرد.
حق سنوات ماهانه =
تعداد ماه کارکرد × (حق سنوات سالانه ÷ 12) = آخرین مزد روزانه کارگر × تعداد ماه × 2.5
فرمول محاسبه حق سنوات روزانه
سنوات روزانه از تقسیم سنوات سالانه بر 365 روز به دست می‌آید. سپس به تعداد روزهایی که کارگر در کارگاه مشغول به کار بوده ضرب می‌شود. بنابراین هر کارگر به نسبت روزهای واقعی کارکرد خود مشمول دریافت سنوات خواهد بود.
حق سنوات روزانه =
(365 ÷ حق سنوات سالانه) × تعداد روز کارکرد = 0.822 × آخرین مزد روزانه کارگر × تعداد روز کارکرد
نحوه محاسبه حق سنوات
همانطور که اشاره شد حق سنوات یکی از مزایای قانونی کارگران است که در پایان قرارداد کار به آنان تعلق می‌گیرد. مبنای این محاسبه طبق فرمول‌هایی است که در بخش قبل ذکر شد و بر اساس آخرین مزد کارگر انجام می‌شود. به طور خلاصه، هر کارگر به ازای هر سال سابقه معادل یک ماه حقوق دریافت می‌کند. در صورتی که مدت کار کمتر یا بیشتر از یک سال باشد، سنوات به همان نسبت محاسبه خواهد شد.
محاسبه حق سنوات کارگران با یک سال سابقه کار
کارگری که یک سال کامل سابقه کار دارد، بر اساس قانون کار مستحق دریافت مزایای پایان کار معادل یک ماه آخرین حقوق یا 30 روز آخرین مزد خود است. این مبلغ مطابق فرمول‌های گفته‌شده در بخش قبل محاسبه و پرداخت می‌شود.
محاسبه حق سنوات کارگران با سابقه کمتر از یک سال
هر چند طبق ماده 24 قانون کار حق سنوات به کارگران با سابقه کمتر از یک سال تعلق نمی گرفت ولی با تصویب تبصره 4 ماده 41 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر، کارگران با سابقه کار کمتر از یک سال نیز مشمول دریافت حق سنوات هستند. در این حالت، مبلغ سنوات به نسبت مدت کارکرد محاسبه می‌شود. برای مثال اگر کارگری شش ماه کار کرده باشد، نصف حقوق یک ماه آخرین به عنوان سنوات به او تعلق خواهد گرفت.
محاسبه حق سنوات کارگران با سابقه بیشتر از یک سال
کارگرانی که بیش از یک سال سابقه دارند، به ازای هر سال سابقه معادل یک ماه آخرین حقوق دریافت می‌کنند. به بیان دیگر، سنوات این افراد از ضرب کل سوابق کاری به سال در آخرین حقوق آنها به دست می آید. اگر سابقه کار متوالی یا غیرمتوالی باشد، سابقه همه سال‌ها در مجموع محاسبه و به آخرین حقوق دریافتی کارگر ضرب می‌شود.
محاسبه حق سنوات چند قرارداد متوالی
الف) تسویه حساب سنوات در اتمام هر قرارداد کار: اگر کارفرما در موقع اتمام هر قرداد کار سنوات مربوط به آن قرارداد کار را محاسبه و پرداخت کند قطعی تلقی می شود و در آینده مشمول پرداخت مابه التفاوت نمی‌شود.
ب) عدم تسویه حساب سنوات در اتمام هر قرارداد کار: اگر کارگر با یک کارفرما چند قرارداد متوالی داشته باشد، مجموع این قراردادها به‌عنوان سابقه کار او در نظر گرفته می‌شود و حق سنوات بر اساس آخرین مزد محاسبه خواهد شد. به بیان دیگر، هرچند قراردادها جدا از هم تنظیم شده باشند، چون سابقه کار بدون فاصله و به‌طور پیوسته ادامه داشته، در پایان همکاری تمام مدت کارکرد با هم جمع شده و سنوات آن یکجا محاسبه می‌شود. حتی اگر بین قراردادهای کار فاصله وجود داشته باشد و سابقه کار کارگر متناوب باشد باز هم نحوه محاسبه سنوات کلیه سوابق طبق آخرین مزد وی خواهد بود.
برای مثال، اگر کارگری در سه سال متوالی با قراردادهای جداگانه مشغول به کار باشد، در پایان سال سوم مزایای پایان کار او بر اساس آخرین حقوق سال سوم محاسبه شده و برای هر سه سال پرداخت می‌گردد. بنابراین ملاک نهایی در محاسبه سنوات، آخرین مزد ثابت یا مزد مبنا در زمان خاتمه همکاری است، نه حقوق هر سال به‌طور جداگانه.
مواردی از مزد و مزایا که باید حق سنوات محاسبه شود
بر اساس مواد 24، 27 و 36 قانون کار، مبنای محاسبه سنوات، «آخرین مزد ثابت یا مزد مبنا» کارگر است. مزد ثابت از مجموع مزد شغل و مزایای ثابت به تبع شغل به دست می‌آید. منظور از مزایای ثابت به تبع شغل، مزایایی است که به فرد شاغل به تبع اشتغال در یک شغل خاص تعلق می‌گیرد و به صورت مستمر و ماهانه پرداخت می‌شود، مانند حق سرپرستی، فوق‌العاده شغل، سختی کار، حق جذب و موارد مشابه. بنابراین، هنگام محاسبه سنوات باید حقوق پایه به‌همراه مزایای ثابت محاسبه شود.
در مقابل، مزایای رفاهی و انگیزشی مانند حق مسکن، بن کارگری، حق اولاد، پاداش افزایش تولید، حق تاهل و سایر مزایای مشابه، جزو مزد ثابت یا مزد مبنا محسوب نمی‌شوند و نباید در محاسبه سنوات لحاظ گردند. به بیان ساده، هر آنچه ماهیت مزدی دارد و به تبع شغل به طور ثابت پرداخت می‌شود، در محاسبه سنوات لحاظ می‌شود و مزایایی که جنبه رفاهی یا غیرثابت دارند، از محاسبه سنوات خارج هستند.
مقررات پرداخت سنوات در قانون کار
مقرراتی که پرداخت حق سنوات به کارگران را الزامی کرده‌اند به ترتیب زیر هستند:
ماده ۲۴ قانون کار: در صورت خاتمه قرارداد کار، کار معین یا مدت موقت، کارفرما مکلف است به کارگری که مطابق قرارداد، یک سال یا بیشتر، به کار اشتغال داشته است برای هر سال سابقه، اعم از متوالی یا متناوب براساس آخرین حقوق مبلغی معادل یک ماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به وی پرداخت نماید.
ماده ۲۷ قانون کار: هرگاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آیین نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض نماید کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به عنوان «حق سنوات» به وی پرداخته و قرارداد کار را فسخ نماید.
تبصره 4 ماده 41 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور: کارفرمایان موظفند به کارگران با قرارداد موقت به نسبت مدت کارکرد، مزایای قانونی پایان کار را به مأخذ هر سال یک ماه آخرین مزد پرداخت نمایند.
شرایط استثنایی پرداخت حق سنوات
قانون کار در حالت عادی مبلغ پایان کار را معادل یک ماه آخرین حقوق تعیین کرده است. در شرایط خاصی به کارگران مزایای پایان کار بیش از یک ماه تعلق می‌گیرد.
شرایط سنوات خدمت 45 روز به ازای یک سال سابقه کار
1️⃣ در ماده 20 قانون کار قید شده چنانچه پس از اتمام تعلیق قرارداد موارد مربوط به تعطیلی کارگاه به واسطه حوادث غیر مترقبه و قوه قهریه (ماده 15 قانون کار)، مرخصی تحصیلی و یا بدون حقوق تا دو سال (ماده 16 قانون کار)، توقیف کارگر که منجر به محکومیت وی نگردد (ماده 17 قانون کار)، پس از اتمام دوره سربازی (ماده 19 قانون کار) کارفرما از پذیرفتن کارگر خودداری نماید در حکم اخراج غیرموجه بوده و کارفرما مکلف به پرداخت سنوات 45 روز آخرین مزد به کارگر خواهد بود.
2️⃣ طبق تبصره ماده 165 قانون کار چنانچه اخراج کارگر در مراجع حل اختلاف کار غیرموجه تشخیص داده شده و حکم بازگشت به کار صادر شود، چنانچه کارگر نخواهد به واحد مربوط باز گردد کارفرما مکلف است که براساس سابقه خدمت کارگر به نسبت هر سال 45 روزمزد و حقوق به وی بپردازد.
شرایط سنوات خدمت 60 روز به ازای یک سال سابقه کار
طبق ماده 32 قانون کار چنانچه خاتمه قرارداد کار بنا به تشخیص کمسیون پزشکی مربوطه به دلیل از کارافتادگی در اثر کاهش توانایی های جسمی و فکری کارگر ناشی از کار باشد کارفرما باید به ازای هر سال سابقه کار معادل دو ماه آخرین حقوق را به عنوان سنوات خدمت یا پایان کار کارگر پرداخت نماید.
شرایط سنوات خدمت کارهای سخت و زیان آور
برابر با مقررات بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده 76 قانون تامین اجتماعی هر سابقه کار در کارهای سخت و زیان‌آور یک و نیم برابر محاسبه می‌شود.
این موضوع فقط در سابقه بیمه لحاظ می شود و تکالیف و تعهدات کارفرما به اندازه مدت واقعی کارکرد در کارگاه خواهد بود. بنابراین سنوات خدمت کارهای سخت و زیان‌آور منجر به بازنشستگی پیش از موعد برابر با سابقه واقعی کار در کارگاه (ضریب 1) خواهد بود نه با ضریب یک و نیم.
شرایط سنوات خدمت مرخصی استعلاجی
در ماده 74 قانون کار مرخصی استعلاجی با تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سوابق کار و بازنشستگی خواهد بود. بنابراین به ایام مرخصی استعلاجی سنوات خدمت همانند سابقه کار عادی تعلق گرفته و کارفرما مکلف به پرداخت آن است.
پرداخت حق سنوات به صورت ماه به ماه
در متن قانون به صراحت اشاره شده که پایان کار پس از اتمام قرارداد و با آخرین حقوق پرداخت می‌شود. در برخی کارگاه‌ها و معمولا در کارگاه‌های کوچک و متوسط مبلغ سنوات خدمت یا پایان کار را به صورت ماهیانه پرداخت می‌نمایند.
قراردادهای موقت
چنانچه پایان کار به صورت ماهیانه پرداخت شود چه شرایطی را شامل می‌شود؟ در قراردادهای موقت که اتمام قرارداد در همان سال بوده و مزد کارگر در طول مدت قرارداد کار افزایش نیافته است هیچ توفیقی ندارد که سنوات خدمت ماهیانه پرداخت شود و یا در آخر قرارداد.
قراردادهای دائم و قراردادهایی که مزد در طول آن افزایش یافته
نکته مهم در قراردادهای دائم و قراردادهایی که مدتی از آن در سال جاری و ادامه آن در سال بعد بوده و یا مزد کارگر در طول مدت قراردادکار افزایش یافته این است که حقوق زمان اتمام قرارداد با حقوق طول مدت قرارداد متفاوت خواهد بود. چنانچه همزمان با حقوق ماهیانه سنوات خدمت (پایان کار) نیز پرداخت شود این مبالغ علی الحساب تلقی شده و در پایان قرارداد، سنوات کل خدمت برای کل مدت قرارداد بر اساس آخرین حقوق محاسبه شده و مبالغ پرداختی هر ماه از آن کسر شده و مابه التفاوت در وجه کارگر پرداخت می گردد.
تفاوت حق سنوات و پایه سنوات
حق سنوات و پایه سنوات هر دو با سابقه کار کارگر ارتباط دارند، اما از نظر ماهیت، زمان پرداخت و نحوه محاسبه تفاوت‌های مهمی با هم دارند.
حق سنوات یا مزایای پایان کار، مبلغی است که کارفرما طبق ماده 24 قانون کار موظف است در زمان پایان قرارداد کار، به ازای هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق به کارگر پرداخت کند. این مبلغ متغیر است و بر اساس آخرین مزد ثابت یا مزد مبنا در زمان قطع همکاری محاسبه می‌شود. پس از اصلاح قانون، حتی کارگرانی که کمتر از یک سال سابقه دارند نیز به نسبت مدت کارکرد خود مستحق دریافت حق سنوات هستند.
پایه سنوات مبلغی ثابت است که هر ساله توسط شورای عالی کار تعیین می‌شود و به کارگرانی تعلق می‌گیرد که حداقل یک سال سابقه کار در یک کارگاه را داشته باشند. پایه سنوات به صورت روزانه و ماهانه به حقوق کارگر اضافه می‌شود و هدف آن افزایش انگیزه در کارگران باسابقه بیشتر است.
به بیان ساده، حق سنوات پاداش پایان همکاری است که یک‌بار و در زمان تسویه حساب پرداخت می‌شود، اما پایه سنوات یک مزیت مزدی مستمر است که در طول اشتغال و پس از گذراندن یک سال سابقه به حقوق ماهانه افزوده می‌شود.
شرایط قطعی و علی الحساب شدن حق سنوات
همانطور که در ماده 24 قانون کار و تبصره 4 ماده 41 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر اشاره شده‌است، حق سنوات باید در پایان قرارداد کار و بر اساس آخرین مزد ثابت یا مزد مبنا محاسبه و پرداخت شود. در برخی کارگاه‌ها، کارفرما ممکن است سنوات را به‌صورت دوره‌ای (برای مثال سالانه یا ماهانه) پرداخت کند. این پرداخت‌ها تا زمانی که قرارداد خاتمه نیافته، علی‌الحساب محسوب می‌شوند. یعنی مبلغ قطعی سنوات تنها زمانی مشخص می‌شود که قرارداد کاری پایان یابد و محاسبه نهایی بر اساس آخرین حقوق انجام شود. در این حالت، مبالغی که قبلا پرداخت شده از مبلغ نهایی کسر و مابه‌التفاوت آن به کارگر پرداخت خواهد شد.
در قراردادهایی که پایان همکاری در همان سال کاری نیست چه قرارداد دائمی باشد و چه موقت با مدت بیش از یک سال اگر کارفرما در طول قرارداد مبالغی بابت سنوات پرداخت کند، این پرداخت‌ها علی‌الحساب تلقی می‌شود. محاسبه قطعی سنوات فقط در زمان خاتمه قرارداد کار انجام می‌شود و ملاک آن آخرین مزد کارگر است. در این زمان، پرداخت‌های قبلی از رقم نهایی کسر شده و مابه‌التفاوت آن پرداخت می‌شود.
سنوات زمانی قطعی تلقی می‌شود که قرارداد کار خاتمه یافته و محاسبه بر مبنای آخرین مزد انجام گیرد. در این حالت، مبلغ پرداخت‌شده دیگر مشمول مابه التفاوت نخواهد بود. به عبارت دیگر، در قراردادهای موقت یک‌ساله یا کمتر، که پایان قرارداد و زمان تسویه در همان سال اتفاق می‌افتد و افزایش مزدی نیز در طول دوره رخ نداده باشد، پرداخت سنوات چه در طول قرارداد انجام شود چه در پایان آن، قطعی محسوب خواهد شد. این موضوع در رای شماره 2727-4؍10؍1398 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری نیز صراحتا تایید شده‌است.
مالیات و حق بیمه حق سنوات
حق سنوات یا مزایای پایان کار، طبق قانون از پرداخت حق بیمه معاف است و کارفرما موظف نیست بابت این مبلغ، سهم بیمه کارگر و کارفرما را به سازمان تامین اجتماعی پرداخت کند. دلیل این معافیت این است که حق سنوات ماهیت مزدی جاری ندارد و به‌عنوان مزایای پایان خدمت شناخته می‌شود، نه بخشی از مزد ماهانه.
در خصوص مالیات، مطابق مقررات مالیات بر درآمد حقوق، مزایای پایان کار از پرداخت مالیات نیز معاف است. این معافیت هم شامل سنوات پرداخت‌شده در پایان همکاری می‌شود و هم سنواتی که به‌صورت سالانه یا ماهانه پرداخت می‌گردد، به شرط آنکه این مبالغ دقیقا در چارچوب قانون کار و با ماهیت مزایای پایان کار پرداخت شوند.
به بیان ساده، حق سنوات نه مشمول کسور بیمه است و نه مشمول مالیات و کارگر مبلغ آن را به‌طور کامل و خالص دریافت می‌کند.
ابزارهای محاسبه حق سنوات
با توجه به اینکه انجام محاسبات به صورت دستی وقت گیر بوده و احتمال بروز خطا نیز وجود دارد ابزارها و نزم‌افزارهایی تهیه شده که محاسبه حق سنوات را به صورت آنلاین و یا توسط نرم افزارهای حقوق و دستمزد انجام می دهند.
یکی از ابزارهای دقیق که محاسبه آنلاین سنوات کارگران را طبق آخرین مقررات محاسبه می کند محاسبه آنلاین سنوات سایت کارتابان است که با ورود آخرین مزد و سابقه کار سنوات مربوطه محاسبه و نمایش داده می شود.
اگر تعداد کارگران زیاد بوده و هر کدام مزد و سوابق کاری متفاوتی داشته باشند، محاسبه آنلاین سنوات نیز وقت گیر خواهد بود. در چنین مواردی استفاده از نرم افزار حقوق و دستمزد یک ابزار مفید برای کارفرمایان خواهد بود. در بازار نرم افزارهایی با ساختار و شرایط مختلفی وجود دارد و انتخاب نرم افزاری که مناسب شرایط کارفرما باشد کار ساده ای نیست. طبق بررسی‌های صورت گرفته از تعدادی از نرم افزارهای رایج در بازار، نرم افزار حقوق و دستمزد کارمزد سایت کارتابان جزو نرم افزارهای خوب تلقی می شود. ین نرم افزار امکانات تنظیم قرارداد کار، تنظیم لیست حقوق، ارائه فیش حقوقی و تنظیم فرم تسویه حساب را دارد. محاسبات در این نرم افزار تا حد زیادی خودکار و هوشمند می‌باشد.
سوالات مهم در رابطه با حق سنوات
⁉️ آیا به کارگران کمتر از یک سال سابقه کار حق سنوات تعلق می گیرد؟
✅ بله، به کارگران با سابقه کمتر از یک سال نیز به نسبت مدت کارکرد، حق سنوات تعلق می‌گیرد.
⁉️ آیا کارگرانی که اخراج شده، استعفا داده و یا ترک کار کرده‌اند مشمول دریافت حق سنوات هستند؟
✅ بله، مطابق ماده 24 و تبصره ماده 21 قانون کار، کارگران در صورت اخراج، استعفا یا حتی ترک کار نیز به نسبت مدت کارکرد مشمول دریافت حق سنوات هستند.
⁉️ آیا پرداخت ماه به ماه حق سنوات قانونی است؟
✅ بله، پرداخت ماهانه حق سنوات منع قانونی ندارد. اما این پرداخت‌ها جنبه علی‌الحساب داشته و طبق مواد 24 و 27 قانون کار، محاسبه قطعی در پایان قرارداد بر اساس آخرین مزد انجام و مابه‌التفاوت آن پرداخت می‌شود.
⁉️ آیا پرداخت مابه التفاوت حق سنوات کارگرانی که حق سنوات خود را سال به سال دریافت کرده‌اند الزامی است؟
✅ بله، در قراردادهای بیش از یک‌سال، پرداخت سالانه حق سنوات جنبه علی‌الحساب دارد. کارفرما موظف است در پایان قرارداد مابه‌التفاوت آن را بر اساس آخرین مزد پرداخت کند.
منبع: ایران استخدام
