راهنمای انتخاب شیفت کاری مناسب برای شغل شما
اگر جدیدا در موسسه‌ای استخدام شدید باید با برخی از اصطلاحات ضروری مانند اینکه شیفت کاری چیست و چه بازه زمانی را شامل می‌شود آشنا شوید. شیفت کاری (به انگلیسی Shift work) به الگوهای مربوط به ورود و خروج افراد به محل کار در شیفت‌های مختلف اطلاق می‌شود. با توجه به این تعریف ما در مطلب به سایر تعاریف نوبت کاری در قانون کار، قانون خدمات کشوری و سایر موضوعات مرتبط پرداخته‌ایم.
فهرست مطالب
منظور از نوبت کاری چیست؟
اگر بخواهیم به این سوال که نوبت کاری چیست با مثال پاسخ دهیم می‌توانیم بگوییم ساعاتی را که در آن کارکنان به فعالیت مشغول می‌شوند، شیفت یا نوبت کاری می‌گویند. شیفت کاری را می‌توان ساعات بین ورود و خروج افراد در محل کار نیز دانست. در واقع شرکت‌ها از نوبت کاری به عنوان روشی جهت برنامه‌ریزی کارکنان خود استفاده می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که کارکنان به بهترین شکل نیازهای تجاری شرکت را برآورده می‌کنند. شیفت کاری با توجه به فعالیت سازمان‌ها و نهادها متفاوت است. به عنوان مثال ساعات کاری یک کارمند در یک شرکت تولیدی ممکن است بین ساعات 6 صبح تا 6 بعد ازظهر و به صورت ثابت باشد. اما نوبت کاری کارمند دیگری در یک شرکت بازاریابی، نوبت کاری صبح و شب را شامل شود. یعنی به صورت چرخشی (بین صبح و شب) باشد.
نوبت کاری در قانون خدمات کشوری
در قانون مدیریت خدمات کشوری، اشاره چندانی به موضوع نوبت کاری نشده است. تنها مواردی که در این رابطه وجود دارد، موضوع ساعات کاری کارمندان است که در ماده 87 به آن اشاره شده‌است. در این ماده آمده‌است: «کارمندان دولت چهل و چهار ساعت در هفته می‌باشد و ترتیب و تنظیم ساعات کار ادارات با پیشنهاد سازمان و تصویب هیأت وزیران تعیین می‌گردد و تغییر ساعت کار کارمندان در موارد ضروری با رعایت سقف مذکور با دستگاه ذیربط می‌باشد. میزان ساعات تدریس معلمان و اعضاء هیات علمی از ساعات موظف، درطرح‌های طبقه‌بندی مشاغل ذیربط تعیین خواهد شد.»
نوبت کاری در قانون کار
برخلاف قانون خدمات کشوری که موضوع نوبت کاری در آن چندان مشخص نیست، در قانون کار و در ماده 55 تا 59 این موضوع به طور مفصل بررسی شده‌است. طبق ماده 55 قانون کار، شیفت کاری یا کار نوبتی کاری است که در طول ماه گردش دارد، به نحوی که نوبت‌های آن در صبح یا عصر یا شب واقع می‌شود. ماده 56 مربوط به فوق العاده نوبت کاری است که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد. در ماده 57 نیز آمده‌است: «در کار نوبتی ممکن است ساعات کار از 8 ساعت در شبانه روز و چهل و چهار ساعت در هفته تجاوز نماید، لکن جمع ساعات کار در‌چهار هفته متوالی نباید از 176 ساعت تجاوز کند.»
ماده 58 دلالت بر این دارد که «برای هر ساعت کار در شب تنها به کارگران غیر نوبتی (35%) اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می‌گیرد» و در ماده 59 نیز آمده است: در شرایط عادی ارجاع کار اضافی به کارگر با شرایط ذیل مجاز است:
الف- موافقت کارگر
ب- پرداخت (40%) اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی
تبصره- ساعات کار اضافی ارجاعی به کارگران نباید از 4 ساعت در روز تجاوز نماید (مگر در موارد استثنایی با توافق طرفین)
انواع شیفت کاری کدام اند؟
شیفت کاری انواع مختلفی دارد. برخی از انواع رایج شیفت کاری عبارت است از:
شیفت کاری ثابت
در این نوع از شیفت کاری که در اکثر مشاغل اعمال می‌شود، ساعت ورود و خروج افراد ثابت و مشخص است. مثلا افراد موظف هستند ساعت 8 صبح در محل کار حاضر شوند و در ساعت 16 از محل کار خارج شوند. شیفت کاری ثابت معمولا شیفت کاری 8 ساعته است. در این نوع شیفت، جمعه‌ها و تعطیلات رسمی، جز تعطیلات کارکنان محسوب می‌شوند و در این روزها نوبت کاری ندارند. بنابراین اگر افراد در این روزها مجبور به کار شوند، مشمول دریافت حقوق اضافی می‌شوند.
شیفت کاری چرخشی
این شیفت که به آن شیفت کاری گردشی نیز گفته می‌شود، کاملا برعکس شیفت کاری ثابت است. یعنی به صورت گردشی در صبح یا شب است. مثلا ممکن است طی یک دوره زمانی مشخص، ساعات کاری افراد صبح (بین ساعات 8 صبح تا 16 بعدازظهر) باشد اما بعد از اتمام آن دوره، نوبت کاری به شب تغییر کند. شیفت کاری 12 ساعته و شیفت کاری 12 24 ساعته از شیفت‌های رایج چرخشی هستند. شیفت‌های نگهبانی را می‌توان نمونه‌ای از شیفت کاری چرخشی دانست.
شیفت کاری نامنظم
این نوع شیفت کاری مختص پرستاران یا پرسنل بیمارستان‌ها است. شیفت‌های کاری نامنظم معمولا قاعده و ساعات خاصی ندارند. ساعات کاری افراد در این نوع شیفت‌ها به صورت ماهانه (و در مواقعی به شکل هفتگی) مشخص می‌شود. در حالی که ممکن است شیفت کاری هفته یا ماه بعدی با شیفت کاری قبلی کاملا متفاوت باشد.
سه شیفت کاری فوق جز رایج‌ترین شیفت‌ها هستند. به این موارد می‌توان شیفت‌هایی مانند شیفت آزاد شناوری، هفتگی، روزانه و… نیز اضافه کرد. اما هیچ از این شیفت‌ها به اندازه شیفت‌های فوق کاربرد ندارند.
چه شغل هایی نوبت کاری دارند؟
نوبت کاری بیشتر در مورد مشاغل بسیار حساس یا مشاغلی که احتمال تعطیلی آنها بسیار کم است کاربرد دارد. همچنین مشاغلی که با فعالیت‌های گسترده روبرو هستند و پیشبرد آنها به فعالیت‌های مستمر وابسته است، از شیفت‌های کاری استفاده می‌کنند. مشاغل مربوط به بیمارستان، آتش‌نشانی، نگهبانی، تولیدی‌ها و مراکز امنیتی- پلیسی از جمله این مشاغل هستند.
نحوه محاسبه نوبت کاری در فیش حقوقی
دستورالعمل نوبت کاری برای مشاغل یک ماه و بیشتر از یک ماه است؛ زیرا طبق ماده 55 قانون کار نوبت کاری به کاری گفته می‌شود که در طول ماه گردش داشته باشد. یعنی برای کارهایی که کمتر از یک ماه هستند نمی‌توان از عبارت نوبت کاری و قانون مربوط به آن استفاده کرد. فرمول محاسبه، بر اساس شیفت کاری در صبح، عصر و شب متفاوت است و با استفاده از فرمول‌های زیر محاسبه می‌شود:
- نوبت کاری در صبح و عصر: ساعت کاﺭ در ماه ☓ 110% ☓ (220 ساعت / حقوﻕ پایه)
- نوبت کاری صبح و عصر و شب: ساعت کاﺭ در ماه ☓ 115% ☓ (220 ساعت / حقوﻕ پایه)
- نوبت کاری صبح و شب و یا عصر و شب: ساعت کاﺭ در ماه ☓ 122/5% ☓ (220 ساعت / حقوﻕ پایه) به این نوع نوبت کاری، نوبت کاری فوق‌العاده نیز گفته می‌شود. با توجه به قانون، نوبت کاری بیمارستان و مشاغلی مانند پرستاران می‌تواند در رده نوبت کاری فوق‌العاده قرار بگیرد.
فوق العاده نوبت کاری چیست؟
عنوان فوق‌العاده شیفت کاری برای افرادی است که نوبت کاری آنها سخت است و در جدول درصد نوبت کاری (جدول شیفت کاری) شامل نوبت کاری صبح و شب و یا عصر و شب است. از آنجا که این نوع شیفت کاری فشار زیادی را به کارگر تحمیل می‌کند، کارگر علاوه بر مزد، 22.5 درصد فوق العاده نوبت کاری نیز دریافت می‌کند. از فوق العاده نوبت کاری به عنوان نوبت کاری 22.5 درصدی نیز یاد می‌شود. این موضوع در ماده 56 قانون کار مورد توجه قرار گرفته است.
در این ماده آمده است: کارگری که در طول ماه به طور نوبتی کار می‌کند و نوبت‌های کار وی در صبح و عصر واقع می‌شود (10%) و چنانچه نوبت‌ها در صبح و عصر و شب قرار گیرد ، (15%) و در صورتی که نوبت‌ها به صبح و شب و یا عصر و شب بیافتد (22.5 %) علاوه بر مزد به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت خواهد کرد. در قانون مدیریت خدمات کشوری نیز به این موضوع اشاره شده است. هیات وزیران با استناد به بند 7 ماده 68، آیین‌نامه زیر را در سال 1395 تصویب کرد: فوق العاده نوبت كاری به متصدیان مشاغلی پرداخت می‌شود كه در نوبت‌های غیرمتعارف ساعات اداری به صورت تمام وقت و مستمر ملزم به انجام وظیفه هستند.
مزایا، معایب و خطرات نوبت کاری چیست؟
نکات مثبت و منفی شیفت های کاری عبارت است:
مزایا
- در دسترس بودن دائمی کارکنان
برخی از مشاغل مانند پرستاری، نگهبانی و… نیازمند دسترسی تمام وقت به کارکنان هستند. نوبت کاری با ایجاد انعطاف لازم در ساعات کاری، دسترسی تمام وقت به کارکنان را به وجود می‌آورد. این موضوع می‌تواند به بازدهی بالای شرکت‌ها کمک کند. همچنین کارکنان می‌توانند با توجه به شیفت کاری خود مزد بیشتری دریافت کنند.
- امکان ایجاد فرصت برنامه‌ریزی برای کارکنان
کارکنان با استفاده از شیفت کاری می‌توانند برای کارهای دیگر خود نیز برنامه‌ریزی کنند. مثلا برای افرادی که چندین شغل دارند یا از کودکان مراقبت می‌کنند و… ممکن است کار در شیفت روزانه امکان پذیر نباشد. از این رو شیفت عصر و شب می‌تواند برای کسانی که در طول روز مشغول هستند بسیار مفید باشد.
معایب
اکثر معایبی که برای شیفت کاری گفته شده است، مربوط به خطرات و تهدیدات سلامتی کارکنان است. استرس، افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی، تغییرات خلقی و عدم ایجاد تعادل در زندگی شخصی از جمله این معایب است.
مطلب مرتبط: شب کاری چیست؟ چگونه با عوارض آن مقابله کنیم؟
سخن نهایی
همانطور که مشاهده کردید شیفت کاری در مورد همه مشاغل به کار نمی‌رود. از طرفی انواع مختلفی از شیفت‌های کاری وجود دارد. همچنین نتایج شیفت کاری با توجه به شرایط زندگی و همین‌طور وضعیت جسمانی هر فرد می‌تواند متفاوت باشد. مثلا ممکن است فردی با فعالیت در شغلی که شیفت کاری چرخشی دارد، فرصت کار کردن در چند شغل دیگر را نیز به دست آورد؛ اما فرد دیگری تمرکز خود در همان شغل را نیز از دست بدهد. بنابراین مهم است که قبل از وارد شدن به هر شغلی شرایط نوبت کاری یا شیفت کاری آن شغل را نیز در نظر بگیرید تا در حین فعالیت با مشکل مواجه نشوید.
جهت مشاهده آگهی‌های استخدام به تفکیک مشاغل در سایت ایران استخدام کلیک نمایید.
منبع: ایران استخدام
