ارگونومی در محیط کار و اصول آن
این روزها که اکثر مشاغل به شغل‌های پشت میز نشینی تبدیل شده‌اند شاهد بروز بیماری‌های زیادی در افراد هستیم. از کمر درد و گردن درد گرفته تا مشکلات بینایی و … این دردها و اثرات علاوه بر اینکه ممکن است جان ما را بگیرند بلکه درد زیادی را به ما تحمیل می‌کنند! بارها شنیده‌ایم که انسان و فیزیک بدنی ما طوری نیست که مدت زمان طولانی یکجا بنشینیم. پس چاره کار کجاست؟ با این همه شغل‌های پشت میز نشینی چه کار کنیم؟ آیا راه حلی برای این مشکلات وجود دارد؟ بله، درست همین جاست که ارگونومی وارد میدان می‌شود. در این مطلب از وبسایت کاریابی ایران استخدام قصد داریم تا به موضوع متفاوتی بپردازیم و آن رعایت ارگونومی در محیط کار و طراحی ارگونومیک است. اگر شما هم از مشکلات ناشی از نشستن‌های طولانی مدت در عذاب هستید تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
فهرست مطالب
ارگونومی چیست؟
قبل از هر چیز اجازه دهید تا در مورد علم ارگونومی(ergonomics) صحبت کنیم.
ارگونومی به طور کلی به علم طراحی برای افراد اشاره دارد. این یعنی ارگونومی کمک می‌کند تا محیط‌ها را با توجه به نیاز افراد و کاربران تعریف کنیم. هدف از این کار افزایش میزان کارایی، سلامت و همچنین رضایت فرد است. یک محیط و فضای ارگونومیک می‌تواند تا حد زیادی میزان خستگی و استرس فرد را کاهش دهد.
اجزای ارگونومی فقط به محیط فیزیکی محدود نمی‌شود. بلکه ارگونومی فیزیکی یکی از انواع ارگونومی و البته رایج‌ترین آن است که شامل انواع نشستن روی زمین و طرز صحیح نشستن روی صندلی می‌شود. مباحث ارگونومی بسیار گسترده هستند. از انواع دیگر آن می‌توانیم به مدل شناختی و سازمانی هم اشاره کنیم.
پس ارگونومی بدن چیست؟ ارگونومی بدن دقیقا همان تعریف علم ارگونومی است که در واقع همان علم تناسب کار با فیزیک انسانی است.
نحوه صحیح ایستادن:
مطالعات نشان می‌دهند کاربرانی که در طی زمان کاری خودشان مدت زمانی را به صورت ایستاده کار می‌کنند از دردهایی مانند درد کمر و گردن کمتری رنج می‌برند. این یعنی بجای نشستن دائمی می‌توانید از میزهای کاری ایستاده کمک بگیرید. بهتر است که در ایستادن وزن بدن‌تان را بر روی انگشت‌های پا متمرکز کنید، همچنین باید شانه‌های خودتان را به سمت عقب بدهید و قوز نکنید! فراموش نکنید که باید پاهای‌تان به اندازه عرض شانه‌هایتان باز باشد. زاویه و ارتفاع میزهای ایستاده هم با توجه به فشار و سنگینی کارتان متفاوت هستند. سعی کنید در حین ایستادن شکل حرف S ستون فقرات را حفظ کنید.
نحوه صحیح راه رفتن:
شرط درست راه رفتن، درست ایستادن است! برای راه رفتن صحیح باید همیشه صاف بایستید و باز هم مثل همیشه از قوز کردن پرهیز کنید. به علاوه اینکه دائما به یک خط افقی و مستقیم نگاه کنید. این روزها یکی از موضوعات داغ در محیط‌های کاری ارگونومیک استفاده از تردمیل‌ها در کنار میزهای ایستاده هستند.
نحوه صحیح نشستن:
با اینکه نشستن راه چاره نیست اما اگر قرار است که مدت زمان طولانی را پشت میز و روی صندلی بگذرانید بهتر است که به فکر صندلی‌های کاملا ارگونومیک باشید، یا اینکه بجای صندلی از توپ‌های ورزشی بزرگ برای نشستن استفاده کنید. فراموش نکنید که کف پاهای شما باید صاف بر روی زمین باشند و شانه‌های خودتان را در حالت ریلکس نگهدارید. به علاوه اینکه حتما در بازه‌های زمانی مشخص از روی صندلی بلند شوید و چند قدمی راه بروید و استراحت کنید.
از دیگر مثال‌های ارگونومی در زندگی روزمره می‌توانیم به بلند کردن اجسام به طور صحیح، نشستن درست در حین رانندگی، انجام کارهای روزمره در خانه، انجام کارهای هنری/دستی، حمل کردن کوله‌های لپ تاپ و … اشاره کنیم.
ارگونومی ورزشی چیست؟
به طور خلاصه ارگونومی ورزشی با ساختار سیستم انسانی در ارتباط است. این یعنی فعالیت‌ها و چالش‌های ورزشی به گونه‌ای طراحی و برنامه ریزی می‌شوند که در حد توانایی‌های فرد باشند و در این بین از تجهیزات مناسب هم استفاده می‌شود. به طور کلی ارگونومی ورزشی با ساختار انسانی سیستم‌های فنی، اجتماعی سر و کار دارد.
تعریف و اصول ارگونومی در محیط کار
ارگونومی از دو واژه Ergon به معنی کار و nomos به معنی قانون شکل گرفته است. در نتیجه می‌توان گفت که ارگونومی در محیط کار یعنی چیدمان تجهیزات و محیط به منظور راحتی، ایمنی، کارایی و همچنین عملکرد بهتر افراد. همچنین این کار به منظور به حداکثر رساندن میزان خروجی کار انجام می‌شود. به علاوه اینکه ارگونومی چیزی فراتر از نحوه درست نشستن و راه رفتن و … است.
اصول اساسی ارگونومی در محیط کار
به طور کلی ارگونومی دارای چند اصول اساسی است. از این موارد می‌توانیم به نمونه‌های زیر اشاره کنیم:
- کار کردن در حالتی خنثی:
- حفظ کردن وضعیت بدنی مناسب کاملا ضروری است
- کار کردن در وضعیتی که ستون فقرات در حالت C قرار دارد در طولانی مدت دردآور است
- قرار گرفتن گردن، مچ و دست‌ها در جای مناسب کاملا حیاتی است
- کاهش میزان نیروی اضافی و بیش از اندازه:
- وارد کردن فشار بیش از اندازه به مفاصل منجر به آسیب‌های جدی می‌شود
- وظایف و کارهایی که به فعالیت فیزیکی نیاز دارند را تقسیم کنید و در بخش‌های کوتاه انجام دهید
- همه چیز باید در دسترس باشد:
- قرار دادن وسایل مورد نیازتان در دسترس از کشش‌های بی مورد جلوگیری می‌کند
- کشش اضافی یعنی قرار گرفتن بدن در وضعیتی نامناسب، در حالی که تمرکز ما بر حفظ وضعیت بدنی مناسب است
- کاهش حرکات اضافی:
- از حرکات تکراری اجتناب کنید
- حرکات اضافی و تکراری در طولانی مدت منجر به بی حسی بدن می‌شوند
- نقاط فشار را به حداقل برسانید
- محل کار را مرتب و همچنین خلوت نگهدارید
- هر زمان که فرصت دارید حرکات داینامیک، ورزشی و کششی انجام دهید
حرکات کششی و ورزشی می‌توانند با توجه به فعالیت هر فرد متفاوت باشند، بنابراین از یک متخصص کمک بگیرید.
ارگونومی کار با کامپیوتر:
شما هم از جمله افرادی هستید که زمان زیادی را به کار با کامپیوتر اختصاص می‌دهید؟ آیا چیزی در مورد ارگونومی کار با رایانه می‌دانید؟ خب، برای اینکه در طولانی مدت آسیب نبینید این نکات را رعایت کنید:
- حتما در حین کار وضعیت بدنی خودتان را حفظ کنید
- از صندلی‌های ارگونومیک استفاده کنید
- زیرپایی‌هایی مناسب داشته باشید
- از چرخش‌های ناگهانی گردن و ستون فقرات پرهیز کنید
- شانه‌هایتان را ریلکس کنید و سعی کنید آرنج‌هایتان به پهلوها نزدیک باشند
- از قرار گرفتن طولانی مدت آرنج‌ها بر روی سطحی سفت پرهیز کنید
- حتما در طی مدت زمان کار استراحت کنید و چند دقیقه‌ای از روی صندلی بلند شوید
ارگونومی کار در محیط کار صنعتی:
خب آیا همه چیز به کار با کامپیوتر و محیط‌های دفتری خلاصه می‌شود؟ اگر شما در محیط‌های صنعتی کار کنید چاره کار کجاست؟ اینجاست که با ارگونومی کار در محیط‌های صنعتی روبرو می‌شوید. همان طور که دیدید در فعالیت‌های دفتری سعی می‌شود که با فراهم کردن تجهیزات و نحوه چیدمان آن‌ها به یک محیط کار استاندارد و ایده‌آل برسیم. اما وقتی که صحبت از ارگونومی صنعتی و گسترده می‌شود تلاش ما این است که خودمان را با محیط کار تطبیق دهیم!
ارگونومی کار در محیط کار صنعتی یعنی سعی کنیم نیروی کار را در ارتفاعی از ماشین آلات و تجهیزات قرار دهیم که مجبور به انجام حرکات اضافی نباشد یا موقعیت بدنی خودش را مختل نکند. یا اینکه چطور میزان نیرو و فشار بکار رفته برای انجام یک کار را کاهش دهیم. برخی از این کارها با تنظیم پلتفرم‌ها عملی می‌شوند و برخی دیگر هم با تغییر در انجام فرآیندها
دلیل اهمیت ارگونومی در محیط کار
از دلایل اهمیت طراحی ارگونومیک و رعایت اصول ارگونومی می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- افزایش میزان کارایی و بهره‌وری
- کاهش موقعیت‌های نامناسب بدن
- تمرکز بر روی راحت‌تر کردن کارها
- کاهش میزان استرس
- افزایش میزان رضایت نیروی انسانی
- کاهش هزینه‌ها
- افزایش میزان کیفیت کار
- کاهش غیبت‌های کاری به دلیل راحتی بیشتر، ایمنی و محیط کاری سالم
استاندارهای ارگونومی در محیط کار
استانداردهای ارگونومی شامل استانداردهای عمومی، محیط کار، وسایل حمل و نقل، مراکز کنترل، سیستم‌های تعامل انسانی، سیستم‌های نرم افزاری، ابزارهای دستی و … می‌شود. ارگونومی در محیط کار تنها بخشی از این استانداردهاست که خودش شامل قوانین و چهارچوب‌هایی می‌شود.
همان طور که مشخص است در این مدل هدف طراحی، چیدمان و انتخاب تجهیزات و ابزارهایی است که نه تنها کارایی نیروی انسانی را بالا نگه می‌دارند بلکه ایمنی و سلامتی آن‌ها را تضمین خواهند کرد. استانداردهای محیط کار بر روی طراحی فضای اداری، ایستگاه‌های کاری و تجهیزات کار تمرکز دارد. به علاوه اینکه مدیران و کارشناسان ایمنی و منابع انسانی به استانداردهایی که به حفظ سلامت گردن، کمر و ستون فقرات مرتبط می‌شوند اهمیت زیادی می‌دهند. رعایت نکردن هر کدام از آن‌ها علاوه بر آسیب‌های جانی آسیب‌های روانی هم در پیش دارد. این استانداردها به طور کلی نمایشگرهای بصری، صفحه کلیدهای کامپیوتری، صندلی‌ها، میزها، نور، صدا، تهویه و دمای مناسب را شامل می‌شوند.
توصیه‌هایی برای رعایت ارگونومی در محیط کار
- حتما حرکت کنید و دائما در یک موقعیت بدنی قرار نگیرید. سعی کنید وضعیت بدنی‌تان را مرتب تغییر دهید.
- حواستان به موقعیت قرارگیری گردن و کمرتان باشد. سعی کنید حالت S ستون فقرات را حفظ کنید و از قرار گرفتن در حالت C(قوز) پرهیز کنید.
- از تجهیزات و ابزارهای استاندارد در محیط کار استفاده کنید.
- زاویه دیدتان با مانیتور را در یک خط صاف و افقی تنظیم کنید.
- به چشم‌هایتان استراحت دهید و از خیره شدن به صفحه مانیتور خودداری کنید
صدمات ناشی از رعایت نکردن ارگونومی در محیط کار
بدون شک رعایت نکردن ارگونومی در محیط کار عواقبی خواهد داشت. اکثر اوقات این عواقب مشکلات فیزیکی و سلامتی جدی برای نیروی انسانی به همراه دارد:
- مشکلات جدی ستون فقرات
- التهابات مفصلی و تاندونی
- آسیب‌های جدی آرنج و مچ دست‌ها
- ناهنجاری‌های بینایی
خستگی، افسردگی، کارایی پایین، کیفیت نامناسب کارها، غیبت‌های متعدد، مشکلات سلامتی و دردهای عذاب‌آور و دائمی از نشانه های نامناسب بودن ارگونومی در محیط کار هستند.
- مطلب مرتبط: افسردگی شغلی چیست و راه‌های درمان آن کدامند؟
سخن پایانی
توسعه و بهبود ارگونومی با استفاده از صندلی و میزها در محیط کار یک شروع عالی و ساده برای انجام تغییرات کوچک و تاثیرگذار است. با این حال برای حفظ ارزشمندترین دارایی خودمان یعنی سلامتی باید بیشتر از این‌ها تلاش کنیم. برای عملکرد بهینه در کنار خلاقیت، نوآوری و حفظ کیفیت زندگی باید محیط‌ها را با نیازهای واقعی خودمان تطبیق دهیم. فراموش نکنید که انسان‌ها به حرکت کردن نیاز دارند پس انجام حرکات ورزشی و تحرکی را فراموش نکنید.
منبع: ایران استخدام
