شغل تحلیلگر داده (به انگلیسی Data Analyst) در تعریف تخصصی، نقشی میان‌رشته‌ای و تحلیلی دارد که در مرز میان علوم داده، آمار، علوم کامپیوتر و دانش کسب‌وکار قرار می‌گیرد. فردی که در این جایگاه فعالیت می‌کند، مسئول تفسیر، پالایش، تجزیه و تحلیل داده‌های خام به منظور کشف الگوهای معنادار و ارائه بینش‌های کاربردی به تیم‌های تصمیم‌گیرنده است. تقاضا برای این شغل به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند خدمات مالی، تجارت الکترونیک، لجستیک، آموزش مجازی، سلامت دیجیتال و تحلیل بازارهای سرمایه، روندی افزایشی دارد. پراکندگی جغرافیایی آگهی‌های این شغل در ایران نشان می‌دهد که تهران با بیش از 65 درصد از کل آگهی‌ها، مرکز اصلی جذب تحلیلگر داده محسوب می‌شود. تمرکز بالای شرکت‌های فناوری، بانک‌ها، مراکز داده و استارتاپ‌های رشد‌یافته در پایتخت، علت اصلی این توزیع می‌باشد. باتوجه به بررسی مجموع آگهی‌های استخدام تحلیلگر داده و اطلاعات در سایت ایران استخدام، لازم به توضیح است که در ساختار سازمانی، تحلیلگر داده معمولاً در یکی از واحدهای زیر جای می‌گیرد:
- واحد داده و تحلیل (Data & Analytics)
- واحد محصول (Product Team)
- واحد فناوری اطلاعات یا مهندسی نرم‌افزار
- واحد بازاریابی داده‌محور یا استراتژی
تفاوت اصلی تحلیلگر داده با مشاغلی مانند مهندس داده (Data Engineer) یا دانشمند داده (Data Scientist) در این است که تمرکز او بر استخراج بینش کاربردی و تهیه داشبوردها و گزارش‌های عملیاتی است، نه صرفاً مدل‌سازی آماری یا ساخت زیرساخت داده. در فضای سازمانی ایران، هنوز مرز این نقش‌ها در بسیاری از شرکت‌ها کاملاً شفاف نشده و تحلیلگر داده گاه وظایف چندگانه‌ای را از تحلیل آماری تا آماده‌سازی داده و حتی پیاده‌سازی الگوریتم‌ها انجام می‌دهد. باتوجه به تحلیل آگهی‌های استخدامی منتشرشده در بازار کار ایران، لازم به توضیح است ورود به شغل تحلیلگر داده مستلزم احراز مجموعه‌ای از الزامات تحصیلی، تجربی و مهارتی است که در اغلب موارد به‌صورت مکمل مطرح می‌شوند. در اغلب آگهی‌ها، شرط اصلی برای پذیرش اولیه، برخورداری از مدرک دانشگاهی در رشته‌های مرتبط با داده و تحلیل آماری است. برخلاف برخی حوزه‌های فناوری اطلاعات که تمرکز بیشتری بر مهارت عملی دارند، در این حوزه، مدرک تحصیلی معتبر و مرتبط نقش فیلتر اولیه در غربالگری رزومه‌ها را ایفا می‌کند. رشته‌هایی که بیشترین فراوانی را در میان آگهی‌ها دارند شامل آمار، اقتصاد، حسابداری، مدیریت مالی، مهندسی صنایع، علوم داده، علوم کامپیوتر، فناوری اطلاعات و ریاضیات کاربردی هستند. اگرچه در برخی آگهی‌ها به‌ویژه از سوی شرکت‌های فناوری‌محور، مدرک تحصیلی به‌عنوان معیار ترجیحی مطرح شده است، اما در سطح کلی بازار، رشته تحصیلی مرتبط همچنان یکی از شروط قطعی برای جذب اولیه تلقی می‌شود. در اغلب موارد، مقطع کارشناسی به‌عنوان حداقل سطح تحصیلی مورد قبول معرفی شده و در تعداد قابل‌توجهی از آگهی‌ها نیز داشتن مدرک کارشناسی ارشد مزیت رقابتی مهمی محسوب می‌شود. به‌ویژه در سازمان‌های بزرگ، داشتن تحصیلات تکمیلی در رشته‌های تحلیلی، احتمال دعوت به مصاحبه و پذیرش را به‌طور چشم‌گیری افزایش می‌دهد. بررسی آگهی‌های استخدامی منتشرشده برای شغل تحلیلگر داده نشان می‌دهد که سازمان‌ها، علاوه بر پیش‌نیازهای تحصیلی، فهرستی دقیق و نسبتاً استاندارد از مهارت‌های تخصصی فنی را به‌عنوان شرط اصلی برای جذب نیروی انسانی در این حوزه مطرح می‌کنند. این مهارت‌ها اغلب در چهار محور اصلی طبقه‌بندی می‌شوند: مهارت در تحلیل آماری و الگوریتمی، تسلط بر ابزارهای برنامه‌نویسی داده‌محور، توانایی مصورسازی و گزارش‌گیری، و درک مفاهیم کسب‌وکار و تصمیم‌سازی. در حوزه فنی، تسلط بر زبان Python به‌عنوان ابزار اصلی پردازش و تحلیل داده، تقریباً در تمامی آگهی‌ها قید شده است. کارفرمایان انتظار دارند داوطلب با کتابخانه‌هایی مانند pandas, numpy, matplotlib, seaborn, و در موارد پیشرفته‌تر scikit-learn و statsmodels آشنایی کامل داشته باشد. در کنار Python، زبان R نیز به‌ویژه در سازمان‌هایی با رویکرد آماری سنتی یا دانشگاهی، به‌عنوان مهارتی جایگزین یا مکمل پذیرفته می‌شود. در کنار زبان‌های برنامه‌نویسی، دانش SQL و توانایی کار با پایگاه‌های داده رابطه‌ای یکی از مهارت‌های پایه و اجتناب‌ناپذیر در این شغل است. تسلط بر طراحی کوئری‌های پیچیده، فراخوانی داده از منابع مختلف، و پاک‌سازی اولیه داده‌ها برای تحلیل، بخشی از وظایف روزمره تحلیلگر داده است. همچنین، آشنایی با ابزارهای داده‌های حجیم مانند Apache Spark یا Hadoop در آگهی‌های مربوط به سازمان‌های داده‌محور بزرگ، به‌عنوان مزیت رقابتی مهم مطرح شده است.