بررسی شب کاری و شیفت شب | فواید و عوارض آن
سرعت تحولات و تنگاتنگ شدن رقابت‌ها باعث شده است تا بسیاری از مشاغل جهت پیشرفت در امور خود و ربودن گوی سبقت از رقبا، اصول کاری خود را بر پایه فعالیت‌های مداوم قرار دهند. فعالیت در شب، یکی از راه‌حل‌هایی است که برخی از کسب و کارها از آن جهت پیشرفت امور خود استفاده می‌کنند. البته همه چیز به موضوع پیشرفت مربوط نیست، گاه ماهیت شغل‌ها و نیاز مداوم به خدمات نیز ضرورت فعالیت در شیفت شب را الزامی می‌کند. مانند پرستاری. با این حال، شب کاری گرچه در گذشته نیز وجود داشته است، اما به نظر می‌رسد امروزه بیشتر از گذشته گسترش یافته و طرفدار پیدا کرده است. فعالیت در شیفت شب، تعریف خاص خود را دارد، نحوه محاسبه آن دارای قوانین خاصی است و مزایا و معایبی نیز دارد که اطلاع از آنها میتواند به فعالیت بهتر شما در این زمینه کمک کند.
فهرست مطالب
شب کاری چیست؟
شیفت شب به فعالیت شبانه در هر کسب و کار معینی اشاره دارد. اما ساعات دقیقی که به آن اطلاق می‌شود معمولا از مکانی به مکان دیگر متفاوت است. این نوع از فعالیت معمولا به دو شکل است.
یک شکل آن گاه به صورت اضافه کاری است که می‌توان از آن به عنوان اضافه کاری شب کاری نیز نام برد. یعنی آنکه فرد در شغلی که به صورت روزانه فعال است، در شیفت شب نیز فعالیت می‌کند.
البته طبق ماده 61 قانون کار ایران، اعمال کار شبانه و روزانه به کارگران ممنوع است. طبق این ماده، “کارفرما حق ارجاع کار اضافی را به کارگران شب کار حتی در مواقع اضطراری را ندارد . البته گاهی ممکن است حوادث غیرمترقبه ای همچون سیل، طوفان، زلزله رخ دهد و کارفرما با ارجاع کار به کارگران با احتساب اضافه کاری در امر مزبور از کارگران استفاده نماید. اما حتی در چنین مواقعی هم ارجاع کار اضافی به کارگران شب ممنوع است و نمی‌توان شرایط اضطراری پیش آمده را توجیهی برای اضافه کاری کارگران شبانه قلمداد کرد.”
این ممنوعیت به خاطر حفظ سلامت روحی و جسمی افراد شاغل به خصوص کارگران است. با این حال برخی از افراد علاوه بر فعالیت روزانه در یک شغل، گاهی اوقات نیز در شغلی دیگر به صورت شیفت شب فعالیت می‌کنند.
شکل دوم از نوع شب کاری، شیفت شب بدون روزکاری است. یعنی آنکه برخی از افراد تمایل دارند در مشاغلی که ساعات کاری آن، شبانه است و یا در ساعات شبانه نیز شیفت کاری برای آن تعریف شده است، فعالیت کنند. این افراد ممکن است در طول روز کاملا بیکار باشند و یا در شغلی متفاوت از این شغل فعالیت داشته باشند.
تایم شب کاری از چه ساعتی است؟
به طور کلی شیفت شب معمولاً شیفتی است که بعد از نیمه شب انجام می‌شود، مانند ساعت 23 شب. اما این ساعت ممکن است در بسیاری از مشاغل و کسب و کارها متفاوت باشد. یعنی آنکه از ساعت 23 دیرتر یا حتی زودتر آغاز شود. دلیل آغاز شب کاری از ساعت 23 آن است که ساعت روزکاری معمولا بین ساعت 6 صبح تا 22 شب است. از این رو ساعات باقیمانده یعنی از 22 تا 6 صبح، ساعت شب کاری محسوب می‌شود. این قانون در بسیاری از کشورها یکسان است. می توان گفت در قانون کار ایران نیز همین ساعات یعنی از ساعت 23 تا 6 صبح را شامل می‌شود.
اغلب شب کاری با نوبت کاری یکسان در نظر گرفته می‌شود. در حالی که این ها دو موضوع متفاوت هستند. به عنوان نمونه ممکن است یک کارفرما ساعات کاری کارگران را بین دو نوبت 8 ساعته یعنی از ساعت 6 صبح تا دو بعدازظهر و از 2 بعدازظهر تا 10 شب در نظر بگیرد. کارگرانی که طی این ساعات فعالیت می‌کنند تماما روزکار محسوب می‌شوند. حال ممکن است کارگری در هر دو نوبت تقاضای شغل کند و یا طی یک دوره در نوبت اول فعالیت کند، اما در دوره‌ای دیگر در نوبت دوم. در تمام این موارد، فعالیت افراد مشمول حقوق و قوانین روزکار است.
شب کاری به چه کسانی تعلق می گیرد؟
در گذشته معمولا برخی از مشاغل خاص که خدمات آنها در شب‌ها نیز ضروری بود، شب کار بودند. عمدتا کارگران جز افرادی بودند که جهت کسب دستمزد بیشتر، مجبور به فعالیت در شیفت شب می‌شدند، تا جایی که این شغل را با عنوان شب کاری کارگران نیز می‌شناختند. علاوه بر کارگران، برخی از مشاغل نیز به دلیل فوری بودن خدمات آنها در طی شبانه روز مجبور به فعالیت در شب هستند مانند پرستاران، افراد شاغل در داروخانه‌ها و…
اما امروزه افزایش فناوری شبانه روزی در قرن بیست و یکم، شیفت شب را به روی کارگران یقه سفید مانند کارمندان نیز باز کرده است. از کسب و کارهای اینترنتی گرفته تا برنامه نویسان کامپیوتر و کارکنان اتاق خبر و… نیز ممکن است بر حسب میزان فعالیت و یا دستمزد خود به شب کاری بپردازند. این نوع از فعالیت میتواند به صورت دورکاری نیز انجام شود. یعنی فرد مانند “برنامه نویس دورکار” تمام کارهای خود را خارج از خانه و به شکل آنلاین با کارفرما یا افراد مربوطه انجام داده و هماهنگ می‌کند.
فواید شب کاری
شب کاری در وهله اول برای برخی از شرکت‌ها و کسب و کارها مفید است. به عبارتی شرکت‌ها از شیفت شب استفاده می‌کنند تا کارمندان یا کارگرانی داشته باشند که از کسب و کارشان فراتر از استاندارد هشت ساعته روزکاری پشتیبانی می‌کنند. در واقع بسیاری از صنایع مختلف، خدماتی ارائه می‌دهند که جهت افزایش راندمان، رقابت با رقبا، ماهیت کار و مسائلی از این دست، مجبور به استفاده از کارگران یا کارمندان شب کار هستند.
این نوع از فعالیت برای کارگران و کارمندان نیز فوایدی دارد. مهمترین مزیت آن، دریافت حقوق و دستمزد بیشتر است. رفت و آمد راحت‌تر و وقت آزاد بیشتر در طول روز از دیگر مزایای این نوع فعالیت است. البته ممکن است برخی از افراد فقط شب کار باشند. یعنی در طول روز هیچ فعالیتی نداشته باشند. در این صورت، این افراد فرصت‌های بیشتری در طول روز خواهند داشت.
عوارض شب کاری
شب کاری علیرغم تمام فواید و محاسن خود، عوارضی را نیز دارد. فعالیت در شیفت شب میتواند سلامت کارگران را به خطر اندازد، اگر آنها مراقب خود نباشند. رژیم غذایی نامناسب، ورزش نکردن، استرس و کم خوابی میتواند منجر به چندین بیماری شود. برخی از بیماری‌های مرتبط با فعالیت در شیفت شب عبارتند از افزایش وزن، دیابت نوع 2 و مقادیر بالای انسولین. مطابق با برخی از تحقیقات علمی صورت گرفته، برخی از کارگران شبانه از تحریک‌پذیری، از دست دادن حافظه، سندرم متابولیک و بیماری قلبی رنج می‌برند. هر چند برخی از تحقیقات نیز این نتایج را مورد تردید قرار داده و عنوان کرده‌اند که عوارض بیدار ماندن در شب آنقدرها نیز جدی و سنگین نیست، اما در هر صورت بیدار ماندن در شب میتواند سلامتی افراد را در بلندمدت تحت تاثیر قرار دهد.
چگونه با عوارض شب کاری مقابله کنیم؟
اگر در شیفت شب مشغول هستید، خوب است بدانید که رژیم غذایی مناسب، استراحت کافی و فعالیت بدنی کلیدهای سالم ماندن شما هستند. از مصرف غذاهای سرخ شده، شیرین یا چرب خودداری کنید، زیرا ممکن است انرژی شما را از بین ببرد و شما را خواب‌آلود کند. در عوض، به وعده‌های غذایی متعادلی که شامل میوه‌ها و سبزیجات، غلات کامل و پروتئین است، پایبند باشید.
برای تقویت روحی و جسمی، مقدار زیادی آب بنوشید. ورزش را به هیچ وجه فراموش نکنید، زیرا ورزش به افزایش انرژی شما کمک می‌کند. سعی کنید مجموعه‌ای از جامپینگ جک‌ها را روی میز خود انجام دهید، یا در جای خود بدوید، حرکات یوگا و حرکات کششی انجام دهید، یا در طول استراحت خود به پیاده روی سریع در اطراف محل بروید.
اگر نیاز به افزایش انرژی دارید، در ابتدای شیفت کاری خود یک فنجان قهوه بنوشید. سعی کنید بعداً فنجان دیگری ننوشید، زیرا کافئین بیش از حد ممکن است زمانی که قرار است بخوابید، مانع خواب شما شود. در هر صورت خواب نقش مهمی در سلامتی جسمی و روحی افراد دارد و بهتر است شب کارها به این موضوع اهمیت دهند. از این رو توصیه جدی پزشکان این است که آنها بخشی از روز را به خواب خود اختصاص دهند.
شب کارها بخوانند
برای آنکه بتوانید از عوارض فعالیت در شب در امان باشید می‌توانید از برخی از ترفندهای روانشناسی نیز استفاده کنید. بر اساس مجله Oxford Journal of Occupational Medicine، وقتی هوا تاریک است، «ساعت بیولوژیکی» در مغز شما هورمون ملاتونین را ترشح می‌کند. شما می‌توانید از این دانش در زمان خواب و فعالیت به نفع خود استفاده کنید. اگر سر کار هستید و می‌خواهید هوشیار باشید، مطمئن شوید که چراغ‌ها تا حد امکان روشن هستند. این امر به شما کمک می‌کند تا هوشیاری لازم را داشته باشید. در عوض هنگامی که شیفت شما تمام شد، هنگام بیرون رفتن در نور عینک آفتابی بزنید تا به مغزتان نشانه‌هایی بفرستید که زمان آن رسیده است که بخوابید. این ترفند نیز کمک می‌کند تا زودتر و راحت‌تر به خواب بروید.
حقوق شب کاری چگونه محاسبه می شود؟
حقوق شب کاری از حقوق روزکاری متفاوت است. محاسبه حقوق شیفت شب معمولا بر اساس میزان ساعات کاری صورت می‌گیرد. یعنی به ازای هر یک ساعت کار بیشتر، درصدی از دستمزد به فرد شب کار تعلق می‌گیرد. این درصد بدون شک با توجه به کشورها، مشاغل و حتی میزان سختی کار متفاوت است. در ایران، مطابق با ماده 53 قانون کار، به ازای هر یک ساعت فعالیت در شب، 35 درصد دستمزد بیشتر نسبت به ساعات روز کاری تعلق می‌گیرد.
شیفت شب در ارگان های دولتی و غیر دولتی
قانون کار در رابطه با میزان ساعات کاری و دستمزد کارگران و کارمندان شیفت شب در ارگان‌های دولتی و غیر دولتی یکسان است و تابع قوانین است. البته ممکن است برخی از ارگان‌های غیردولتی جهت پیشبرد سریع و بهتر کارها، میزان دستمزد بیشتری نیز برای شاغلین شیفت شب در نظر بگیرند، اما این سازمان‌ها نیز موظف به پرداخت حداقل دستمزد هستند. سازمانی که از این قانون تخطی کند و کمتر از دستمزد تعیین شده را پرداخت کند، مرتکب خطا شده و طبق قوانین با آن برخورد خواهد شد.
چگونه برای شب کاری استخدام شویم؟
برخی از افراد با توجه به شرایط خود تمایل دارند در شیفت شب استخدام شوند. برای این منظور اگر شاغل هستید باید بررسی کنید که آیا در شغل شما شب کاری نیز تعریف شده است یا خیر، اگر تعریف نشده و یا به طور کلی به عنوان کارجو به دنبال شب کاری هستید، بهتر است قبل از هر کاری اقدام به ساخت یک رزومه مناسب نمایید. برای ساخت رزومه می‌توانید به سایت کاریابی ایران استخدام مراجعه کنید و از امکانات آن همچون رزومه ساز رایگان نیز استفاده کنید. سپس بر حسب نوع شغل و محل مورد نظر خود، به کسب و کارهای مورد نظر درخواست دهید. در ایران استخدام، همچنین می‌توانید شغل‌های زیادی را در آگهی های استخدام تهران و تمام شهرستان‌ها بیابید که نیاز به شب کار دارند. به طور کلی این نوع فعالیت تنها مختص یک شهر یا استان خاص نیست، بلکه شما می‌توانید در بسیاری شهرها برای شیفت شب، درخواست دهید. اگر هم به عنوان یک کارفرما به دنبال درج آگهی استخدام در شیفت شب هستید، می‌توانید در سایت ایران استخدام، ثبت نام کرده و درج آگهی نمایید.
سخن پایانی
به نظر می‌رسد فعالیت در شیفت شب در شغل‌های مختلف به عنوان شکلی جدید از مشاغل در حال شکل‌گیری است. منظور از شکل جدید بیشتر شامل شغل‌هایی است که در گذشته امکان شیفت شب و یا دورکاری آنها وجود نداشت، اما در حال حاضر و در شکل جدید، این نوع از فعالیت با اختلاط در دورکاری، در بسیاری از فعالیت‌ها و کسب و کارها امکان‌پذیر شده است. مانند شب کاری در برنامه نویسی که پیش از این به آن اشاره شد. این شکل از فعالیت به دلایل مزایای خاص خود، مورد توجه عده زیادی از مردم قرار گرفته و بسیاری از کسب و کارها، شیفت شب را نیز برای خود تعریف کرده‌اند. با توجه به این شرایط اگر شما نیز به این نوع از فعالیت علاقه دارید و یا آن را مناسب با شرایط خود می‌دانید می‌توانید با رعایت نکاتی که در رابطه با این شغل گفته شد و با مراجعه به سایت ایران استخدام، در شغل مورد نظر خود فعالیت نمایید.
منبع: ایران استخدام
