چگونه قاضی دادگاه شویم؟ (بررسی آزمون اختصاصی و عمومی تصدی امر قضا)

زمان مطالعه: 7 دقیقه

بررسی شغل قضاوت و روش های تصدی آن

نقش قاضی (به انگلیسی Judge) در رسیدگی به شکایت‌ها، گرفتن حقوق مردم، برقراری عدل و امنیت، تامین کردن آزادی‌های فردی و اجتماعی باعث شده است که‌ همه‌‌ نظام‌های حقوقی به‌ گزینش، استخدام، تامین امنیت و حمایت از قضات در چارچوب مقررات ،توجه ویژه ای داشته باشند. باتوجه‌‌ به‌‌ اهمیت زیاد و نقش مهم قاضی در جوامع مختلف و ایران، در ادامه‌ به‌ سوالاتی همچون چگونه‌ قاضی شویم و انواع قاضی در ایران کدامند و… میپردازیم .

قاضی کیست ؟

تمام افراد حداقل یکبار کلمه قاضی را در زندگی خود شنیده‌‌ اند، قاضی فردی میباشد که‌ به تنهایی یا به‌ عنوان عضوی از هیئت قضات، براساس شواهد و اسناد و مدارک موجود و همچنین با تکیه‌ بر علم‌خود قضاوت مینماید. در واقع وظیفه‌ صدور حکم، رسیدگی به‌ شکایات و جرائم و مدیریت و ریاست دادگاه بر عهده‌ قاضی میباشد.

انواع قاضی در سیستم حقوقی ایران

• قاضی دیوان عدالت اداری
• قاضی دیوان عالی کشور
• قاضی دادگاه شهرستان
• قاضی دادگاه استان
• قاضی بدوی یا بدایت
• قاضی دادگاه خانواده
• قاضی دیوان کیفر
• قاضی نشسته
• قاضی ایستاده
• قاضی تحقیق
• قاضی تحکیم
• قاضی اختصاصی
• قاضی ملی
• قاضی شرعی
• قاضی عرفی
• قاضی القضات
• قاضی اداری
• قاضی منصوب
• قاضی ماذون

چگونه قاضی شویم؟

بیشتر دانش آموزان رشته‌ علوم انسانی در آرزوی تصدی شغل قضاوت یا وکالت هستند؛ اما در پاسخ به‌ این سوال که چطور میتوانیم قاضی دادگستری شویم باید بگوییم مسیر رسیدن به‌ این مشاغل بسیار سخت و پر از فرازونشیب میباشد. قوه‌ قضاییه‌ سالانه‌‌ به‌ دوصورت عمومی و اختصاصی از بین متقاضیان منصب قضا، با برگزاری آزمون های استخدامی نیرو جذب میکند.

جهت مشاهده‌ اخبار مربوط به آزمون های استخدامی قوه قضاییه کلیک  نمایید.

آزمون تصدی منصب قضا چیست؟ (‌آزمون قضاوت)

آزمون تصدی منصب قضا یا آزمون قضاوت یکی از شناخته شده ترین آزمون ها در بین دانش آموختگان رشته حقوق میباشد که‌ به دو صورت اختصاصی و عمومی توسط معاونت منابع انسانی قوه قضاییه جهت استخدام قضات برگزار میشود.

روش اول: جذب اختصاصی تصدی منصب قضا

معاونت منابع انسانی قوه قضاییه از متقاضیان حوزوی و دانشگاهی واجد شرایط جهت ثبت نام و شرکت در آزمون جذب اختصاصی دعوت به‌ همکاری مینماید.

شرایط داوطلبان دانشگاهی در جذب اختصاصی در تصدی منصب قضا:

داوطلبان با مدارک دانشگاهی، با داشتن شرایط زیر میتوانند در آزمون ها و مصاحبه های علمی شرکت نمایند:

• فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی حقوق از دانشگاه‌های گروه‌ اول با حداقل معدل16 و از دانشگاه گروه دوم با حداقل معدل17.
• دانشجویان مقطع کارشناسی ارشدحقوق در هریک از گرایش‌ها از دانشگاه‌های گروه اول با حداقل معدل 16 و به شرط گذراندن واحدهای نظری و داشتن مدرک کارشناسی حقوق، فقه و یا الهیات.
• دانشجویان مقطع کارشناسی‌ارشد حقوق در هریک از دانشگاه‌های گروه دوم با حداقل معدل17 وبه شرط گذراندن واحدهای نظری و داشتن مدرک کارشناسی حقوق.
• فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد حقوق در هر یک از گرایش‌ها از دانشگاه‌های گروه اول، با حداقل معدل 16و داشتن مدرک کارشناسی حقوق.
• فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد پیوسته معارف‌اسلامی و حقوق در هریک از گرایش‌‌ها از دانشگاه‌های گروه اول با حداقل معدل 16 و گروه دوم با حداقل معدل17.
• فارغ التحصیلان و دانشجویان دکتری تخصصی در هریک از گرایش‌های رشته حقوق، فقه و رشته‌ الهیات به شرط داشتن مدرک کارشناسی در یکی از رشته‌های مذکور.
• رتبه‌های 1 تا 10 آزمون وکالت کانون‌های استانی و رتبه‌های 1 تا 50 آزمون سراسری مرکز کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضاییه و آزمون وکالت کانون مرکز.
• وکیلان مرکز و کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضائیه ،به‌شرط داشتن پنج سال سابقه‌ کار متوالی و مؤثر به‌عنوان وکیل یا مشاور پایه یک دادگستری.
• فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علوم قضایی در گرایش‌های حقوق دادرسی اداری، مدیریت دادگستری، مدیریت نظارت و بازرسی و مدیریت اصلاح و کیفرهای قضایی با حداقل معدل 16.

لیست دانشگاه های گروه اول: دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس، پردیس فارابی دانشگاه تهران، دانشگاه شهیدبهشتی، دانشگاه شیراز، دانشگاه عالمه طباطبایی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه علوم قضایی، دانشگاه‌ مفید قم، دانشگاه قم، دانشگاه امام صادق.

لیست دانشگاه های گروه دوم: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز،  دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی قزوین، دانشگاه کاشان، دانشگاه تبریز، دانشگاه شاهد، دانشگاه شهید باهنرکرمان، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشگاه مازندران(بابلسر)، دانشگاه بوعلی سینا همدان، دانشگاه خوارزمی تهران، دانشگاه شهیدمطهری، دانشگاه گیلان، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانشگاه اصفهان.

شرایط داوطلبان حوزوی در تصدی منصب قضا:

• دانش‌آموختگان سطح 2 فقه و اصول با حداقل معدل 16(ویژه آقایان).
• دانش‌آموختگان سطح 2 به‌ شرط داشتن مدرک کارشناسی حقوق با معدل 16(ویژه آقایان).
• دانش‌آموختگان سطح 2 در گرایش حقوق وقضا‌اسلامی با حداقل معدل 16.
• داوطلبان پایه‌ 10،که‌ هنوز موفق به دفاع از پایان نامه‌ سطح سه‌ نشده‌ اند.
• دانش‌آموختگان سطح 3 در گرایش‌های فقه و اصول و یا حقوق و قضا‌اسلامی.
• دانش‌آموختگان سطح 4 در گرایش‌های فقه و اصول و یا حقوق و قضا‌اسلامی.
• دانش‌آموختگان مجتمع فقه‌،حقوق و قضا‌اسلامی قم با حداقل معدل 16.
• فارغ التحصیلان رشته‌ تخصصی فقه‌ و حقوق حوزه علمیه خراسان با حداقل معدل 16.

شرایط عمومی موردنیاز جهت ثبت‌نام در آزمون های استخدامی اختصاصی:

• تابع کشور ایران بودن.
• اعتقاد به دین اسلام،ایمان و عدالت
• تعهد و لزوم عملی به‌ قانون جمهوری اسلامی ایران و اصل ولایت فقیه‌ و عدم وابستگی تشکیلاتی به‌ احزاب،سازمان ها وگروه‌های غیر قانونی یا هواداری از آن‌ها.
•  طهارت تولد.
• جسم و روان سالم و برخورداری از شخصیت مناسب برای کار قضایی.
• نداشتن سابقه کیفری.
• مشهور به داشتن اخلاق خوب و امانت داری.
• نداشتن اعتیاد.
• دارا بودن کارت پایان خدمت یا معافیت.
•  مشمول شرط سنی بودن(حداقل 22سال و حداکثر 36 سال در روز ثبت نام).

تبصره:درصورت ارائه تاییدیه معتبر برای موارد زیر،به حداکثر سن اضافه میشود:

• داشتن سهمیه ایثارگری یا عضوی از خانواده ایثارگران بودن، به مدت دو سال.
• داوطلبان فارغ التحصیل کارشناسی ارشد یا سطح3،به مدت دوسال.
• داوطلبان دانشجو یا فارغ التحصیل مقطع دکتری تخصصی یا سطح 4، به مدت چهار سال.

داوطلبان فقط میتوانند از یکی از موارد فوق استفاده نمایند؛ومدت اضافه شده به حداکثر سن چهار سال میباشد.

روش دوم: جذب عمومی تصدی منصب قضا

قوه قضاییه متقاضیان دارای مدرک حوزوی یا مدرک دانشگاهی که‌ واجد شرایط میباشند، را پس از آزمون استخدام مینماید.

شرایط اختصاصی جذب عمومی تصدی منصب قضا:

متقاضیان این آزمون باید یکی از مدارک زیر را داشته باشند:

• مدرک کارشناسی حقوق یا فقه و حقوق یا الهیات با گرایش فقه ومبانی حقوق اسلامی و یا کارشناسی حقوق یا علوم قضایی.
• مدرک کارشناسی ارشد پیوسته‌ معارف اسلامی و حقوق در یکی از گرایش‌ها.
• مدرک کارشناسی ارشد پیوسته‌ الهیات،معارف اسلامی و ارشاد با گرایش فقه ومبانی حقوق اسلامی.
• سطوح2 حوزوی یا بالاتر.

شرایط عمومی جذب عمومی تصدی منصب قضا:

تنها تفاوت شرایط عمومی در جذب عمومی با جذب اختصاصی شرایط سنی میباشد.
شرط سنی مورد نیاز برای ثبت نام در این روش داشتن حداقل 24 سال و حداکثر 36 سال در روز ثبت نام میباشد.

تفاوت جذب اختصاصی و عمومی آزمون تصدی امر قضا چیست؟

داوطلبان تصدی شغل قاضی در روش اختصاصی بدون شرکت در آزمون کتبی پس از قبولی در مصاحبه علمی استخدام میشوند،اما در روش عمومی ابتدا آزمون کتبی بین متقاضایان انجام میشود و سپس پذیرفته‌شدگان وارد مرحله مصاحبه علمی میشوند.

شرایط قاضی شدن زنان 

با بررسی رشته قضاوت برای خانم‌ها متوجه‌ میشویم که‌ باوجود اینکه‌ خانم‌ها مشغول به امر قضاوت در ایران هستند، در شغل خود دارای محدودیت هایی میباشند. در جایگاه رئیس دادگاه (قاضی) فقط مردان امکان صدور حکم را دارند و تنها ممنوعیت خانم‌ها در امر قضا حکم دادن میباشد. در دین اسلام و همچنین آیات و روایات ذکر شده‌ است که‌ زن به‌ عنوان صادر کننده حکم نمیتواند قضاوت کند و فقط مرد به عنوان قاضی میتواند حکم صادر کند.
البته‌ زنان در دادسرا میتوانند به‌ عنوان دادیار، بازپرس، معاون دادستان و همچنین به‌ عنوان مشاور در دادگاه‌های خانواده‌ وسایر مراجع قضایی همچون دیوان عدالت اداری و شورای حل اختلاف، انجام وظیفه کنند؛ همچنین درخصوص دادگاه‌های اطفال و خانواده میتوانند به عنوان مشاور کارکنند. در تبصره‌های جدید مربوط به قوانین قضاوت خانم‌ها، این امکان برای زنان فراهم شده است که با وجود کار کردن زیرنظر رئیس دادگاه و نداشتن حق اظهار نظر قضایی، میتوانند کار‌هایی انجام دهند که مقدمه صدور حکم میباشد.

چگونه قاضی دادگاه نظامی شویم؟

دادگاه‌ها و دادسراهای نظامی، مراجع تخصصی هستند که برای رسیدگی تخصصی به‌ جرائم مربوط به‌ افراد نظامی رسیدگی میکنند. تحقیقات مقدماتی در دادسرا انجام میشود و رسیدگی‌های بیشتر و صدور حکم در دادگاه‌های نظامی صورت میگیرد.
تصدی منصب قضا در این بخش شرایطی دارد. شرایط عمومی همانند شرایط عمومی قاضی دادگاه میباشد اما شرایط اختصاصی متفاوتی دارد از جمله این شرایط میتوان به‌ شرایط زیر اشاره کرد:

• استخدام رسمی یا پیمانی بودن در یکی از نهادهای (ستاد کل نیرو های مسلح، ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه‌ پاسداران انقلاب اسلامی، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان های وابسته‌ به نهادهای مذکور).
• حداکثر 15 سال سابقه سنوات خدمتی.
• کسب حد نصاب نمره‌ قبولی در آزمون کتبی.
• موفق شدن در مصاحبه علمی و آزمون شخصیت .
• داشتن تعهد خدمت در مناطق محروم مورد نیاز سازمان قضایی نیروهای مسلح .
• قبولی در آزمون اختبار توسط هیات احراز صلاحیت داوطلبان تصدی منصب قضا .
• سپری کردن دوره‌ کارآموزی قضایی و موفق شدن در آزمون جامع پایان‌ دوره‌ کارآموزی .
• داشتن مدرک کارشناسی در یکی از رشته‌های حقوق (کلیه‌ گرایش ها) و رشته‌ الهیات با گرایش فقه‌ و مبانی حقوق اسلامی در مقاطع بالاتر.

تذکر:داوطلبان دارای تحصیلات ارشد و دکتری باید دارای مدرک تحصیلی در یکی از رشته‌های حقوق یا الهیات با گرایش فقه‌ و مبانی حقوق اسلامی در مقطع کارشناسی ارشد باشند.

چگونه قاضی تعزیرات شویم؟

تعزیرات حکومتی، سازمانی میباشد که‌ به‌ جرائم و تخلفات اقتصادی، صنفی و بهداشتی میپردازد. از جمله این جرائم میتوان به‌ گرانفروشی، احتکار، عدم اجرای قیمت گذاری و نداشتن پروانه بهره برداری واحدهای تولیدی، فروش ارزی، ریالی بر خلاف مقررات قانون و مصوبات دولت و… اشاره‌ کرد. قاضی تعزیرات احکام مربوط به تخلفات مذکور را صادر مینماید.

روند تصدی منصب قاضی تعزیرات تفاوتی با قاضی دادگاه ندارد و آزمون قضاوت متفاوتی برای این بخش تخصیص داده‌ نشده‌ است. تنها محل استخدام در بخش مربوطه متفاوت خواهد بود.

بررسی آینده شغلی و حقوق قضات 

از آنجایی که محصلان رشته قضاوت با سخت گیری زیاد و از بین نخبه ها و پس از عبور از مراحل مختلف و تست های گوناگون انتخاب میشوند؛ لذا توجه تمام سازمان های مربوطه به دانشجویان دوچندان میباشد. قاضی ها در سازمان های قضایی من‌جمله دادگستری‌ها، دادسراها، دادگاه‌ها و … میتوانند مشغول بکارشوند.
حقوق دریافتی قاضی ها نیز در شرایط مناسب و خوبی است.