شغل دندانپزشک (به انگلیسی: Dentist) به‌عنوان یکی از تخصصی‌ترین و پرتقاضاترین جایگاه‌ها در حوزه خدمات سلامت، نقشی کلیدی در نظام درمانی کشور ایفا می‌کند. تقاضا برای جذب دندانپزشکان، به‌ویژه در بخش خصوصی و نهادهای نیمه‌دولتی، در سال‌های اخیر روندی پایدار و در برخی مناطق افزایشی داشته است. ماهیت حرفه‌ای این شغل مستلزم برخورداری از دانش پزشکی مبتنی بر علوم پایه و بالینی، مهارت‌های فنی پیشرفته در مداخلات دندانی و آشنایی با الزامات بهداشتی و استانداردهای نظارتی سازمان نظام پزشکی است. به همین دلیل، ورود و ادامه فعالیت در این حرفه، مستلزم اخذ مجوز رسمی و رعایت ضوابط صنفی است. بررسی روندهای بازار اشتغال طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد که تقاضای بخش خصوصی برای جذب دندانپزشک به‌ویژه در کلان‌شهرها با رشد محسوسی همراه بوده است. افزایش سرمایه‌گذاری در کلینیک‌های تخصصی دندانپزشکی، مراکز درمانی شبانه‌روزی، مراکز زیبایی دندان و واحدهای ارائه خدمات ترمیمی-زیبایی، بستر گسترده‌ای برای اشتغال دندانپزشکان فراهم کرده است. این مراکز عموماً با ساختار مالکیت خصوصی یا مشارکتی (تعاونی‌های سلامت) فعالیت می‌کنند و سهم قابل‌توجهی از بازار کار دندانپزشکی را در اختیار دارند. شغل دندانپزشک، از منظر حقوقی و ساختاری، یکی از مشاغل کلیدی در نظام سلامت کشور محسوب می‌شود که دامنه وظایف آن از درمان‌های اولیه دهان و دندان تا مداخلات پیشرفته جراحی، پروتز و زیبایی را دربر می‌گیرد. این شغل هم از نظر مهارتی و هم از نظر مسئولیت حرفه‌ای، در زمره مشاغل تخصص‌محور با الزام به مجوز رسمی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار دارد. دندانپزشکان بسته به تخصص، تجربه و نوع همکاری، در سطوح مختلف نظام درمانی کشور نقش‌آفرینی می‌کنند. در ساختار حوزه سلامت ایران، دندانپزشک در یکی از دو جایگاه اصلی فعالیت دارد:
- به‌عنوان دندانپزشک عمومی، که با دریافت دانشنامه دکترای حرفه‌ای دندانپزشکی (DDS) و شماره نظام پزشکی، مجاز به فعالیت در مطب، کلینیک، درمانگاه یا مراکز بهداشتی-درمانی می‌شود. وظایف او شامل ترمیم دندان، درمان ریشه، کشیدن دندان، جرم‌گیری، فلورایدتراپی، آموزش بهداشت، معاینات ادواری و ارجاع بیماران به سطوح بالاتر است.
- به‌عنوان دندانپزشک متخصص، که با گذراندن دوره تخصصی در یکی از رشته‌های نه‌گانه دندانپزشکی (از جمله ارتودنسی، پروتز، اندودانتیکس، پریودنتولوژی، پاتولوژی، کودکان، جراحی دهان، ایمپلنتولوژی و غیره) در سطوح بالاتری از خدمات تخصصی نقش ایفا می‌کند.
جایگاه سازمانی دندانپزشک در محیط‌های کاری مختلف متفاوت است. در کلینیک‌های خصوصی و چندتخصصی، دندانپزشک معمولاً به‌صورت همکار حرفه‌ای مستقل و بدون سلسله‌مراتب اداری مستقیم فعالیت می‌کند. درآمد و اعتبار حرفه‌ای او تابعی از مهارت بالینی، توان ارتباط با بیمار، رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای، و میزان مشارکت در جذب بیمار است. در مقابل، در مراکز درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی، نهادهای دولتی یا سازمان‌های نظامی، دندانپزشک به‌عنوان عضوی از بدنه درمانی رسمی شناخته می‌شود که از نظر موقعیت شغلی، تابع مقررات عمومی استخدامی، آیین‌نامه‌های علمی، و چارچوب‌های نظارتی وزارت بهداشت است. براساس مقررات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، هر دندانپزشک برای فعالیت در مطب یا کلینیک، ملزم به داشتن مجوزهای زیر است:
پروانه دائم مطب یا پروانه فعالیت در مراکز درمانی
کارت عضویت معتبر در نظام پزشکی استان محل فعالیت
تأییدیه صلاحیت حرفه‌ای در موارد خاص (مانند فعالیت در مراکز نیروهای مسلح، سازمان زندان‌ها، یا مناطق محروم)
پایبندی به آیین‌نامه اخلاق حرفه‌ای، تعرفه مصوب خدمات دندانپزشکی و مقررات بیمه‌های پایه یا تکمیلی (در صورت همکاری با آن‌ها)
شغل دندانپزشکی، به‌ویژه در محیط رقابتی و متنوع درمانی امروز، فراتر از یک تخصص پزشکی صرف است و نیازمند تلفیقی از مهارت‌های بالینی، دانش تخصصی، توانمندی‌های ارتباطی، تسلط به فناوری‌های نوین و رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای است. بر مبنای تحلیل نیاز بازار کار و انتظارات مراکز درمانی خصوصی و عمومی، دندانپزشکان در دو سطح عمومی و تخصصی با الزامات و مهارت‌های متفاوتی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
دندانپزشک عمومی:
دندانپزشکان عمومی، که سهم عمده‌ای از بازار خدمات دهان و دندان را تشکیل می‌دهند، باید علاوه‌بر دانش تئوریک، در انجام دقیق خدمات کلینیکی پایه مهارت کامل داشته باشند. مهم‌ترین الزامات حرفه‌ای در این سطح عبارت‌اند از:
تسلط کامل بر اقدامات پایه دندانپزشکی مانند ترمیم آمالگام و کامپوزیت، کشیدن دندان، درمان ریشه تک‌کاناله، جرم‌گیری، فلورایدتراپی و انجام رادیوگرافی داخل دهانی
توانایی مدیریت درمان بیماران عمومی و کودکان با رعایت اصول روان‌شناسی بیمار، کاهش اضطراب مراجعه‌کننده و ارائه توضیحات درمانی مؤثر
تسلط بر اصول کنترل عفونت، استریلیزاسیون ابزارها و مدیریت پسماندهای پزشکی مطابق با پروتکل‌های وزارت بهداشت
آشنایی با نرم‌افزارهای مدیریت مطب، پرونده الکترونیک سلامت، و نوبت‌دهی دیجیتال
توانایی ارجاع به‌موقع بیماران به سطوح تخصصی در موارد پیچیده، عدم توان درمان یا نیاز به مداخلات جراحی پیشرفته
دندانپزشک متخصص:
دندانپزشکان متخصص، بسته به گرایش تخصصی خود، وارد حوزه‌های پیچیده‌تر درمانی می‌شوند که مستلزم دقت بالا، تصمیم‌گیری بالینی پیشرفته و تعامل حرفه‌ای میان‌رشته‌ای با سایر اعضای تیم درمان است. مهارت‌های مورد انتظار در این سطح، علاوه‌بر دانش تئوریک و توان عملی، شامل موارد زیر است:
تسلط بر تکنیک‌های پیشرفته و اختصاصی رشته تخصصی؛ مانند ارتودنسی ثابت و متحرک، جراحی ایمپلنت، درمان‌های اندوی چندکاناله، ساخت پروتزهای پیچیده، کنترل عفونت‌های پریودنتال یا درمان بیماران دارای نیازهای خاص
توان مدیریت پرونده‌های درمانی بلندمدت و طراحی طرح درمان چندمرحله‌ای
تسلط کامل بر ثبت مستندات تخصصی، گزارش‌دهی علمی، و کار با سیستم‌های تشخیصی دیجیتال و طراحی‌های رایانه‌ای
آشنایی با خطوط راهنمای بالینی (Clinical Guidelines)، اصول مبتنی بر شواهد، و جدیدترین دستاوردهای علمی بین‌المللی
توان آموزش و هدایت دندانپزشک عمومی در مراکز درمانی چندسطحی یا کلینیک‌های تخصصی
شغل دندانپزشکی در ایران عمدتاً خارج از قالب استخدام‌های کلاسیک سازمانی تعریف می‌شود و از دیرباز، ساختار اشتغال در این حرفه مبتنی بر همکاری‌های حرفه‌ای مستقل و مدل‌های درآمدی مبتنی بر عملکرد بوده است. برخلاف بسیاری از مشاغل پزشکی که با چارچوب‌های قراردادی مشخص و حقوق پایه همراه‌اند، الگوی رایج فعالیت دندانپزشکان در کشور، بیشتر بر اساس توافقات درصدی، اجاره یونیت، یا مشارکت در سود خدمات درمانی استوار است. این انعطاف‌پذیری اگرچه آزادی عمل بیشتری برای پزشک ایجاد می‌کند، اما در عین حال، مسئولیت بیشتری نیز در حوزه‌های درآمدزایی، جذب بیمار و مدیریت حرفه‌ای به دنبال دارد. در میان مدل‌های همکاری، سیستم درصدی از درآمد حاصل از درمان، رایج‌ترین الگوی پرداخت در بخش خصوصی است. دندانپزشکان عمومی معمولاً بین ۳۰ تا ۵۰ درصد از درآمد حاصل از خدمات خود را دریافت می‌کنند و این عدد در مورد متخصصانی نظیر جراح فک و صورت، ارتودنتیست‌ها یا ایمپلنتولوژیست‌ها می‌تواند تا ۷۰ درصد نیز افزایش یابد. این درصد معمولاً بر اساس نوع خدمات، کیفیت تجهیزات، برند کلینیک، محل جغرافیایی و میزان درگیری عملی پزشک با روند درمان تعیین می‌شود. در برخی مراکز درمانی و درمانگاه‌های شبانه‌روزی، قرارداد همکاری به‌صورت ساعتی یا شیفتی بسته می‌شود که در آن، دندانپزشک مبلغ ثابتی برای هر ساعت یا شیفت کاری دریافت می‌کند. این مدل بیشتر در درمانگاه‌های خیریه، مراکز دولتی یا مطب‌های کوچک با حجم پایین بیمار مشاهده می‌شود. نرخ پرداخت در این مدل‌ها بسته به تخصص، تجربه، و موقعیت درمانگاه می‌تواند در هر ساعت متغیر باشد؛ با این حال بسیاری از دندانپزشکان این مدل را تنها در مراحل ابتدایی ورود به بازار کار یا در چارچوب مسئولیت اجتماعی حرفه‌ای می‌پذیرند. در مقابل، برخی از دندانپزشکان، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، از مدل اجاره یونیت استفاده می‌کنند. در این حالت، پزشک فضای مطب یا کلینیک را از مالک مرکز درمانی اجاره می‌کند و در ازای پرداخت مبلغی ثابت، کنترل کامل بر درآمد، بیماران و فرآیند درمان دارد. این مدل برای پزشکانی که خواهان استقلال کامل هستند یا بیمار ثابت دارند، گزینه‌ای اقتصادی و سودآور است، اما مستلزم توانایی در مدیریت تبلیغات، تأمین مواد مصرفی، نیروی انسانی، مالیات و موارد اداری است.
در ساختار رسمی و دولتی، فرصت‌های استخدام برای دندانپزشکان محدودتر است؛ در دانشگاه‌های علوم پزشکی، مراکز نیروهای مسلح، سازمان زندان‌ها یا برخی شرکت‌های بزرگ صنعتی، امکان جذب دندانپزشک به‌صورت رسمی یا قراردادی وجود دارد. این قراردادها تابع قوانین خدمات کشوری، مقررات وزارت بهداشت و نظام اداری مشخص هستند و غالباً شامل حقوق ثابت، کارانه، پاداش عملکرد و امکان حضور در طرح‌های رفاهی می‌شوند. با توجه به محدودیت این موقعیت‌ها، اغلب دندانپزشکان کشور به سمت فعالیت در بخش خصوصی یا نیمه‌خصوصی گرایش دارند.