شغل کارشناس مهاجرت و اقامت (به انگلیسی: Immigration Consultant/Advisor) وظیفه هدایت، پیگیری و اجرای فرایندهای مربوط به اخذ اقامت، ویزا و انتقال افراد به کشورهای دیگر را بر عهده دارد. این نقش در سال‌های اخیر با گسترش تقاضا برای مهاجرت تحصیلی، کاری، سرمایه‌گذاری و خانوادگی، از یک موقعیت نسبتاً کمرنگ به یک حوزه شغلی در حال توسعه تبدیل شده است. بازار کار شغل کارشناس مهاجرت و اقامت در ایران عمدتاً در بخش خصوصی متمرکز است و برخلاف بسیاری از حوزه‌های شغلی سنتی، ساختار مشخصی در بخش دولتی برای جذب نیرو در این عنوان شغلی وجود ندارد. در واقع، این شغل محصول نیاز فزاینده اقشار مختلف جامعه به خدمات مهاجرتی و اقامتی در زمینه‌های تحصیلی، شغلی، سرمایه‌گذاری و خانوادگی است؛ نیازی که در سال‌های اخیر با رشد چشمگیر تقاضا برای خروج از کشور، به‌ویژه در میان قشر تحصیل‌کرده، گسترش یافته و منجر به شکل‌گیری طیف متنوعی از مؤسسات و دفاتر مهاجرتی شده است. در بخش خصوصی، کارفرمایان اصلی این شغل شامل دفاتر مهاجرتی، شرکت‌های اعزام دانشجو یا نمایندگان دانشگاه‌های خارجی، مؤسسات حقوقی یا دفاتر وکلای مهاجرت بین‌المللی و... می‌باشند. برای ورود به شغل کارشناس مهاجرت و اقامت، مسیر استخدامی و شرایط احراز غالباً به‌صورت رسمی و ساختاریافته تعریف نشده است، اما بررسی الگوهای پرتکرار در دفاتر مهاجرتی و شرکت‌های فعال در این حوزه نشان می‌دهد که برخی ویژگی‌ها به‌عنوان «الزامات اساسی استخدام» در نظر گرفته می‌شوند؛ مهم‌ترین آن‌ها شامل تسلط به زبان انگلیسی، آشنایی دقیق با فرایندهای مهاجرت کشور مقصد و تجربه عملی در پیگیری پرونده‌های واقعی است. از نظر تحصیلات دانشگاهی، گرچه در اکثر آگهی‌های استخدامی رشته تحصیلی خاصی الزامی قید نشده است، اما فارغ‌التحصیلان رشته‌هایی نظیر حقوق (به‌ویژه حقوق بین‌الملل)، زبان انگلیسی، مترجمی، مدیریت بازرگانی، روابط بین‌الملل، مطالعات مهاجرت یا علوم اجتماعی بیشترین شانس جذب را دارا می‌باشند. در حوزه مهاجرت تحصیلی، داشتن مدرک کارشناسی یا کارشناسی ارشد در رشته‌های مرتبط با آموزش بین‌الملل یا تجربه تحصیل در خارج از کشور نیز یک مزیت رقابتی محسوب می‌شود. باتوجه به بررسی کارشناسان ایران استخدام، آشنایی کامل با سیستم مهاجرتی یک یا چند کشور، تسلط به زبان انگلیسی در حد درک اسناد رسمی، مکاتبه ایمیلی، و درک فرایندهای سفارت، توانایی کار با پلتفرم‌های آنلاین مربوط به ثبت‌نام و پیگیری ویزا (مانند GCKey کانادا، ImmiAccount استرالیا، UDI نروژ و...)، مهارت در تهیه و ویرایش مدارک مهاجرتی شامل رزومه، نامه اشتغال یا تمکن مالی و.. ازجمله مهارت‌های موردنیاز این شغل محسوب می‌شوند. در بسیاری از دفاتر مهاجرتی، تسلط به نرم‌افزارهای اداری مانند Microsoft Word و Excel، آشنایی با نرم‌افزارهای CRM، و توانایی جستجوی حرفه‌ای در سایت‌های رسمی و دانشگاهی نیز مورد انتظار است. همچنین برخی شرکت‌ها از متقاضیان می‌خواهند که با اصطلاحات حقوقی پایه‌ای آشنا باشند یا تجربه کار با وکلای رسمی مهاجرت در خارج از کشور را داشته باشند. در روند استخدام این موقعیت شغلی عمدتاً مهارت‌های تخصصی اولویت بیشتری بر محدودیت‌های جنسیتی دارد و بنابراین، هم خانم‌ها و هم آقایان، بسته به مهارت و تجربه، شانس تقریباً برابری برای استخدام در این حوزه دارند.