آشنایی با شغل معلم مدارس خاص
دانش‌آموزانی با نیازهای ویژه‌ی آموزشی، برای شکوفایی توانایی‌های خود نیازمند معلمانی متخصص، صبور و آموزش‌دیده هستند. معلم استثنایی (به انگلیسی Special Education Teacher) در بسیاری از نظام‌های آموزشی جهان مسئولیت آموزش این گروه از دانش‌آموزان را برعهده دارند. در ادامه این مطلب ضمن معرفی شغل، به بررسی مزایا و معایب معلم استثنایی پرداخته و به این سوال که شرایط استخدام معلم استثنایی چیست پاسخ خواهیم داد.
فهرست مطالب
آموزگار و معلم استثنایی کیست؟
معلم استثنایی فردی است که آموزش‌های تخصصی برای کار با دانش‌آموزان دارای نیازهای ویژه (اعم از ناتوانی جسمی، ذهنی، یادگیری یا مشکلات رفتاری) دیده است. این معلمان علاوه بر مهارت‌های عمومی تدریس، توانایی طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی متناسب با توانایی و نیاز هر دانش‌آموز را دارند. در ادامه به معرفی بهتر معلمان استثنایی می‌پردازیم.
مزایا و معایب معلم استثنایی شدن چیست؟
انتخاب شغل معلم و آموزگار استثنایی باید با آگاهی کامل از فرصت‌ها و چالش‌های آن همراه باشد. بنابراین، آشنایی با مزایا و معایب این شغل به علاقه‌مندان کمک می‌کند تا واقع‌بینانه‌تر وارد این حوزه شده و انتخاب درستی داشته باشند.
مزایای شغل معلم استثنایی
✔️ نقش اجتماعی و حمایت‌گری بالا: کمک به پیشرفت و استقلال دانش‌آموزان با نیازهای ویژه، کاری بسیار مقدس است.
✔️ حس رضایت شغلی: اثرگذاری مثبت بر زندگی خانواده‌ها موجب خوشنودی و احساس رضایت شغلی خواهد شد.
✔️ درآمد و فرصت‌های اشتغال بالا: کمبود معلم استثنایی در مدارس دولتی و خصوصی به دلیل چالش‌ها و سختی‌های آموزش به دانش آموزان خاص، موجب افزایش فرصت‌های شغلی برای این افراد شده است.
معایب شغل معلم استثنایی
✔️ فشار روانی و احساسی: چالش‌های آموزشی و رفتارهای دانش‌آموزان موجب فشارهای روانی و احساسی در افراد می‌شود.
✔️ صرف زمان و انرژی بیشتر: باتوجه به نیاز خاص دانش آموزان مدارس استثنایی، معلمان استثنایی نسبت به تدریس عادی، زمان و انرژی بیشتری صرف می‌کنند.
✔️ درآمد پایین: درآمد معمان استثنایی در مدارس دولتی متناسب با سختی کار آن‌ها نمی‌باشد.
چگونه معلم استثنایی شویم؟
برای اینکه در مدارس استثنایی دولتی و خصوصی مشغول فعالیت و کمک در امر آموزش دانش‌آموزانی با نیازهای آموزشی ویژه شوید، باید واجد برخی شرایط لازم باشید. داشتن تحصیلات لازم یکی از مهمترین شرایط معلم مدارس استثنایی شدن است. طبق بررسی‌های انجام شده توسط کارشناسان ایران استخدام از شرایط تحصیلی لازم برای معلمان استثنایی در دفترچه‌های راهنمای ثبت‌نام آزمون‌های استخدامی آموزش و پرورش در چند سال اخیر، فارغ‌التحصیلان رشته‌های نامبرده می‌توانند در آزمون استخدامی آموزش و پرورش (معلم استثنایی) شرکت نمایند:
- روان شناسی كودكان استثنایی
- روان شناسی و آموزش كودكان استثنایی
- آموزش كودكان استثنایی
- مربی كودكان استثنایی كم توان ذهنی
- كودكان استثنایی عقب مانده ذهنی
- كودكان استثنایی نابينا و نيمه نابينا
- كودكان استثنایی ناشنوا و نيمه ناشنو
- روانشناسی تربیتی گرایش كودكان استثنایی
- روانشناسی بالينی گرایش استثنایی
- علوم تربیتی گرایش آموزش و پرورش كودكان استثنایی
- روانشناسی گرايش كودكان استثنایی
- كودكان استثنایی گرايش عقب مانده ذهنی
- آموزش کودکان با نیازهای ویژه دانشگاه فرهنگیان
- کاردرمانی
- گفتار درمانی
وظایف معلمان استثنایی چیست؟
معلم استثنایی فقط یک آموزگار نیست، بلکه نقش مشاور، درمانگر، حامی و راهنما را همزمان بر عهده دارد و رسالت اصلی او کمک به رشد همه‌جانبه کودکان با نیازهای ویژه و آماده‌سازی آنان برای زندگی مستقل و حضور در جامعه است.
1. وظایف آموزشی
- طراحی و اجرای برنامه‌های درسی فردی (IEP) متناسب با توانایی و نیاز هر دانش‌آموز.
- تدریس منظم طبق برنامه هفتگی و قوانین آموزش و پرورش استثنایی.
- استفاده از روش‌های متنوع آموزشی (دیداری، شنیداری، عملی) برای تسهیل یادگیری.
- ساده‌سازی و تطبیق محتوای درسی مطابق با سطح درک و مهارت دانش‌آموزان.
- به‌کارگیری وسایل کمک‌آموزشی و فناوری‌های نوین (مانند نرم‌افزارهای آموزشی ویژه) متناسب با نیاز هر گروه از دانش‌آموزان.
- کنترل حضور و غیاب دانش‌آموزان و اطلاع به مدیر مدرسه در صورت غیبت.
- انجام ارزشیابی‌های مختلف (تشخیصی، تکوینی، پایانی) برای بررسی میزان یادگیری دانش‌آموزان.
2. وظایف تربیتی و پرورشی
- الگو بودن برای دانش‌آموزان از نظر اخلاقی و رفتاری و آموزش ارزش‌های اسلامی.
- کمک به دانش‌آموزان برای آشنایی بیشتر با مسائل دینی و رعایت اصول اخلاقی.
- تقویت اعتمادبه‌نفس و انگیزه در دانش‌آموزان.
- کشف و پرورش استعدادهای دانش‌آموزان با استفاده از روش‌های متنوع آموزشی.
- آموزش مهارت‌های زندگی، اجتماعی و ارتباطی برای آماده‌سازی دانش‌آموزان جهت حضور در جامعه.
- پرورش مهارت‌های خودیاری (مانند غذا خوردن، پوشیدن لباس، مدیریت رفتار).
- کمک به شکل‌گیری رفتارهای مثبت و کاهش مشکلات رفتاری.
- ایجاد محیطی شاد، خلاق و فعال برای یادگیری بهتر دانش‌آموزان.
3. وظایف حمایتی و توانبخشی
- همکاری با متخصصان (روان‌شناس، گفتاردرمانگر، کاردرمانگر) برای توانبخشی دانش‌آموزان.
- شناسایی نیازهای ویژه هر دانش‌آموز و معرفی به مراکز حمایتی یا درمانی.
- پیگیری روند پیشرفت و مشکلات دانش‌آموزان و ارائه گزارش به والدین و مدیر مدرسه.
- بررسی دلایل ضعف تحصیلی دانش‌آموزان و تلاش برای رفع آن، همچنین اطلاع به والدین در صورت نیاز.
- تقویت روحیه‌ی نظم، همکاری، دقت و تلاش در دانش‌آموزان.
4. وظایف ارتباطی و همکاری
- برقراری ارتباط نزدیک و مؤثر با خانواده‌ها برای آگاه‌سازی آنان از روند آموزشی فرزندشان.
- همکاری با همکاران آموزشی و کادر درمانی برای ارتقاء کیفیت یادگیری و اجرای بهتر برنامه‌های مدرسه.
- حضور در جلسات امتحان دانش‌آموزان در صورت نیاز مدیر.
- انجام سایر وظایفی که از طرف مدیر یا مدرسه محول می‌شود.
۵. وظایف پژوهشی و ارزیابی
- مطالعه و یادگیری مداوم برای به‌روز نگه‌داشتن دانش و مهارت‌های حرفه‌ای.
- ارزیابی مستمر توانایی‌ها و پیشرفت تحصیلی و رفتاری دانش‌آموزان.
- ثبت و تحلیل داده‌ها برای برنامه‌ریزی بهتر آموزشی.
- انجام پژوهش‌های کاربردی در زمینه آموزش دانش‌آموزان و کودکان استثنایی.
- شرکت در دوره‌های آموزشی و جلسات هم‌اندیشی برای یادگیری روش‌های جدید تدریس.
- تصحیح اوراق امتحانی و ثبت نمرات در سیستم مدرسه.
شرایط استخدام معلم استثنایی چیست؟
علاقه‌مندان این شغل می‌توانند در مدارس دولتی و یا غیردولتی استخدام شود. اما شرایط معلم استثنایی شدن در هر یک از این مدارس متفاوت است.
📌 شرایط استخدام معلم استثنایی در مدارس دولتی
- داشتن مدرک تحصیلی مرتبط
- شرکت در آزمون استخدامی آموزش و پرورش و کسب امتیاز لازم
- موفقیت در مراحل ارزیابی تکمیلی و گزینش
- گذراندن دوره‌های آموزشی و مهارت‌های موردنیاز در دانشگاه فرهنگیان یا مراکز تربیت معلم
📌 شرایط استخدام معلم استثنایی در مدارس غیردولتی
- داشتن حداقل مدرک کارشناسی در رشته‌های مرتبط با آموزش و توانبخشی دانش‌آموزان
- برخورداری از تجربه کاری یا کارورزی در مدارس استثنایی یا مراکز توانبخشی
- توانایی طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی متناسب با نیازهای خاص دانش‌آموزان
- کسب مهارت‌های تکمیلی مانند گفتاردرمانی، کاردرمانی یا آموزش‌های رفتاری (بسته به سیاست مدرسه)
- تأیید صلاحیت حرفه‌ای و اخلاقی توسط اداره آموزش و پرورش منطقه جهت همکاری در مدارس غیردولتی
بررسی درآمد و حقوق معلم استثنایی
حقوق معلمان مدارس استثنایی طبق قانون آموزش و پرورش است، اما به دلیل سختی کار و شرایط ویژه، مزایا و فوق‌العاده‌هایی دارند که دریافتی آن‌ها را کمی بیشتر از معلمان مدارس عادی می‌کند.
✔️ مبنای حقوق
حقوق معلمان مدارس استثنایی مانند سایر معلمان رسمی یا پیمانی آموزش و پرورش، طبق قانون مدیریت خدمات کشوری و براساس جدول‌های حقوقی وزارت آموزش و پرورش تعیین می‌شود. یعنی پایه حقوق معلمان مدارس عادی و استثنایی تفاوتی ندارد و بر اساس مدرک تحصیلی، سابقه کار، رتبه‌بندی معلمان و… محاسبه می‌شود.
✔️ فوق‌العاده‌ها و مزایا
کار در مدارس استثنایی سخت‌تر بوده و به تخصص بیشتری نیاز دارد. به‌همین دلیل معلمان مدارس استثنایی مشمول فوق‌العاده شغل و حق استثنایی می‌باشند. (هرچند باتوجه به بررسی‌های انجام شده این مقدار بسیار ناچیز است.)
لازم به ذکر است معلمان این مدارس، همچون بقیه کارکنان آموزش و پرورش از مزایایی همچون حق اولاد، حق مسکن، بیمه درمانی و بازنشستگی و… برخوردار هستند.
✔️ میانگین دریافتی
باتوجه به گزارش‌های رسمی و تجربه‌های میدانی، حقوق خالص یک معلم استثنایی بسته به مدرک، سابقه و رتبه‌بندی، می‌تواند مبلغ متغیری در ماه باشد. معلمان تازه‌کار با مدرک لیسانس در ابتدای خدمت، حداقل دریافتی نزدیک به کف حقوق آموزش و پرورش دارند، اما به مرور با ارتقاء رتبه و سابقه حقوقشان افزایش می‌یابد.
✔️ فرصت‌های درآمد جانبی
معلم مدارس خاص می‌تواند علاوه بر تدریس در مدارس، با تدریس خصوصی به دانش آموزان (معلم خصوصی کودکان استثنایی)، فعالیت در مراکز توانبخشی یا مراکز آموزشی خصوصی و یا حتی برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های تخصصی برای اولیای دانش آموزان و یا مربیان دیگر به درآمدهای جانبی بالایی برسد.
سخن پایانی
شغل معلمی به‌ویژه در مدارس استثنایی از جمله حرفه‌هایی است که هم رسالت انسانی و اجتماعی بزرگی بر دوش دارد و هم با چالش‌ها و سختی‌های خاصی همراه است. به‌همین دلیل دریافتی درج شده در فیش حقوقی معلمان استثنایی کمی بیشتر از معلمان عادی است؛ هرچند بسیاری معتقدند این میزان ناچیز همچنان متناسب با سختی کار نیست.
انتخاب مسیر معلمی در مدارس استثنایی تنها یک شغل نیست، بلکه نوعی تعهد انسانی است که می‌تواند هم آینده‌ی دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را دگرگون کند و هم برای معلمان، تجربه‌ای ارزشمند و ماندگار بسازد.
منبع: ایران استخدام
