شغل سرایدار (به انگلیسی:Janitor) یکی از مشاغل خدماتی پرتقاضا در بازار کار ایران است که هم در بخش خصوصی و هم در نهادهای دولتی دارای ظرفیت جذب گسترده‌ای می‌باشد. تحلیل داده‌های استخدامی اخیر نشان می‌دهد که تقاضا برای این شغل در دو مسیر کاملاً متمایز شکل گرفته است:
سرایداری در نهادهای دولتی (به‌ویژه مدارس آموزش و پرورش)
در سال‌های اخیر، وزارت آموزش و پرورش با کمبود گسترده نیروی خدماتی مواجه بوده است؛ به‌طوری‌که بنا بر آمارهای رسمی، بیش از ۴۷ هزار سرایدار در مدارس کشور کمبود وجود دارد. این رقم، نیاز فوری به جذب نیرو را نشان می‌دهد و موجب شده جذب سرایدار در اولویت برنامه‌های منابع انسانی این سازمان قرار گیرد. فرایند جذب در بخش دولتی معمولاً از طریق آزمون‌های رسمی استخدامی، به‌ویژه آزمون‌های دستگاه‌های اجرایی یا آزمون داخلی آموزش و پرورش، انجام می‌شود. داوطلبان باید دارای شرایط عمومی مانند تابعیت ایرانی، سلامت جسمی و روانی، عدم سوءپیشینه کیفری، کارت پایان خدمت برای آقایان و مدرک دیپلم یا بالاتر باشند. همچنین محدودیت سنی بین ۲۰ تا ۴۰ سال برای بسیاری از ردیف‌های شغلی اعمال می‌شود.
سرایداران مدارس علاوه بر مسئولیت‌های نظافت و امور خدماتی، گاهی در نگهداری از فضای فیزیکی مدرسه، باز و بسته کردن درب‌ها، و همکاری در امور تدارکاتی نقش دارند. مزایای استخدام در این بخش شامل بیمه، حقوق ثابت، امنیت شغلی و ساعات کاری نسبتاً منظم است.
سرایداری در بخش خصوصی (مجتمع‌های مسکونی، شرکت‌ها، مراکز درمانی و تجاری)
در بخش خصوصی نیز تقاضای بالایی برای استخدام سرایدار وجود دارد، به‌ویژه در شهرهای بزرگ که تراکم مجتمع‌های مسکونی و واحدهای تجاری بالا است. در این بخش، استخدام معمولاً بدون آزمون رسمی و از طریق قرارداد مستقیم یا شرکت‌های خدماتی انجام می‌شود. ویژگی مشترک این رده شغلی در بخش خصوصی، تمرکز بر پاکیزگی، نظم، نگهداری از فضا، و گاه پاسخ‌گویی به نیازهای عمومی ساکنین یا کارمندان است. در مجتمع‌های مسکونی، بسیاری از سرایداران به‌همراه خانواده در محل ساختمان اسکان داده می‌شوند. در شرکت‌ها، بیمارستان‌ها و فروشگاه‌ها، وظایف بیشتر شامل نظافت محیط، جابه‌جایی ملزومات، پشتیبانی خدماتی و گاه همکاری با بخش نگهبانی است.
باتوجه به بررسی کارشناسان ایران استخدام از مجموع آگهی‌های استخدام سرایدار، گفتنی است شرایط احراز این شغل در ایران تابع نوع نهاد استخدام کننده، ماهیت قرارداد، و سطح محیط کاری است. با وجود تفاوت‌های ساختاری میان بخش دولتی و خصوصی، وجه مشترک اغلب آگهی‌های استخدامی در این حوزه، سطح پایین الزامات ورود رسمی است؛ به‌گونه‌ای که این شغل در زمره مشاغل با حداقل الزامات تحصیلی و تخصصی قرار می‌گیرد. با این حال، نقش برجسته‌ی صلاحیت‌های فردی، توانمندی‌های رفتاری، و ویژگی‌های شخصیتی در ارزیابی متقاضیان غیرقابل انکار است. در ادامه برخی از شرایط احراز شغل سرایدار در ایران توسط تیم ایران استخدام گردآوری و ارائه شده است:
الزامات بخش خصوصی
در بخش خصوصی، شرایط احراز شغل سرایدار معمولاً با انعطاف بیشتری تعریف می‌شود. بسیاری از آگهی‌های منتشرشده در این بخش، صراحتاً اعلام می‌کنند که «مدرک تحصیلی الزامی نیست» یا «حداقل سواد خواندن و نوشتن کافی است». با این حال، در سازمان‌هایی با ساختار اداری پیچیده‌تر (نظیر شرکت‌های بزرگ، مجموعه‌های آموزشی، درمانی یا هتل‌های چهار و پنج‌ستاره) سطح انتظارات از نیروهای خدماتی بالاتر رفته و داشتن حداقل مدرک دیپلم به عنوان امتیاز ترجیحی ذکر می‌شود. در برخی آگهی‌ها نیز تسلط نسبی بر اصول اولیه‌ی ایمنی محیط کار، آداب پذیرایی، یا تجربه‌ی مواجهه با ارباب‌رجوع به‌عنوان معیارهای مکمل، اما غیرالزامی، مورد توجه قرار گرفته است.
الزامات در بخش دولتی
در بخش دولتی، فرآیند جذب سرایدار تابع ضوابط و سازوکارهای استخدامی رسمی است که از طریق آزمون‌های متمرکز توسط نهادهایی همچون سازمان سنجش یا ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها برگزار می‌شود. یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های این فرآیند، تعیین سقف مدرک تحصیلی (دیپلم) برای پذیرش در این عنوان شغلی است؛ موضوعی که با هدف حفظ تناسب بین ماهیت وظایف شغلی و سطح انتظارات شاغلان، و همچنین پیشگیری از بروز نارضایتی شغلی و فرسایش منابع انسانی طراحی شده است. علاوه بر این، شرایط عمومی احراز نظیر تابعیت ایرانی، سلامت کامل جسمی و روانی، نداشتن سوء پیشینه کیفری، داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت قانونی برای آقایان، و التزام عملی به قانون اساسی و نظام جمهوری اسلامی ایران—به‌عنوان شروط غیرقابل چشم‌پوشی در کلیه‌ی فراخوان‌های استخدامی قید می‌شود. همچنین از آنجا که این دسته از نیروها به‌طور مستقیم با محیط آموزشی، دانش‌آموزان و زیرساخت‌های مدرسه‌ای در ارتباط هستند، دستگاه‌های اجرایی دقت بیشتری در سنجش تعهد و مسئولیت‌پذیری اجتماعی افراد به خرج می‌دهند.
وظایف مدنظر کارفرمایان
تحلیل دقیق محتوای آگهی‌های استخدامی و ساختارهای سازمانی مختلف نشان می‌دهد که کارفرمایان، انتظارات مشخصی از مهارت‌های تخصصی و فردی این گروه شغلی دارند. ترکیب وظایف خدماتی، حفاظتی، محیطی و پشتیبانی موجب شده است که مهارت‌های مورد انتظار در این شغل، تنها به نظافت و نگهداری فضا محدود نباشد.
در بخش خصوصی، کارفرمایان معمولاً از سرایداران انتظار دارند که علاوه بر انجام فعالیت‌های پایه مانند نظافت محیط، رسیدگی به فضای سبز، نگهداری از تاسیسات عمومی، و خدمات پذیرایی ساده، دارای توانایی در مواردی مانند موارد زیر باشند:
کنترل ورود و خروج افراد و وسایل نقلیه
نظارت بر عملکرد دوربین‌های مداربسته (در برخی مجموعه‌ها)
انجام خریدهای جزئی یا پشتیبانی روزانه از پرسنل
توان جسمی برای حمل اقلام، جابه‌جایی تجهیزات و ایستادن‌های طولانی‌مدت
رفتار مؤدبانه، آراستگی ظاهری و رعایت اصول ارتباطی با ساکنان یا مراجعین
مسئولیت‌پذیری بالا و قابلیت اعتماد برای نگهداری کلیدها، اقلام یا دارایی‌ها
در مجموعه‌هایی که همکاری سرایدار به‌صورت زوج سکونت‌محور تعریف شده است، مهارت‌های همسر نیز اهمیت می‌یابد؛ مانند آشپزی ساده، نظافت داخلی، یا کمک در امور نگهداری از کودکان یا سالمندان (در املاک شخصی).
در بخش دولتی، اگرچه شرح وظایف محدودتر و دقیق‌تر است، اما همچنان مهارت‌هایی نظیر نظافت اصولی، رعایت نکات ایمنی، کنترل محیط فیزیکی، مراقبت از تاسیسات آموزشی یا درمانی، و همکاری با پرسنل رسمی مورد انتظار است. در مدارس شبانه‌روزی یا مراکز اقامتی، توانمندی در مدیریت شبانه فضا، رسیدگی به موارد اضطراری و برقراری امنیت محیط، نقش مهمی ایفا می‌کند. در برخی موارد، سرایداران وظیفه دارند تا از اموال دولتی نگهداری کرده، موارد مشکوک را گزارش دهند، و به‌عنوان اولین حلقه ارتباطی با فضای بیرونی عمل کنند. همچنین در هر دو بخش، توانایی در رعایت نظم فردی، حفظ محرمانگی اطلاعات یا مکالمات سازمانی، مهارت در مدیریت زمان و حفظ آرامش در موقعیت‌های پیش‌بینی‌نشده، از جمله توانمندی‌های رفتاری پرارزش در این شغل تلقی می‌شود. این مهارت‌ها اگرچه به‌ندرت در آگهی‌ها به‌صورت صریح درج می‌شوند، اما در مرحله انتخاب و ارزیابی عملی، نقش مهمی در تصمیم‌گیری کارفرما دارند.
بازه سنی مطلوب استخدام سرایدار
بررسی آگهی‌های استخدامی نشان می‌دهد که در اغلب موارد، بازه سنی مطلوب برای شغل سرایدار بین 25 تا 50 سال اعلام شده است. در مواردی که شغل به‌صورت اقامت‌محور تعریف شده است—به‌ویژه برای املاک شخصی، باغ‌ها یا پروژه‌های ساختمانی—شرط سنی محدودتر می‌شود و معمولاً سنین ۳۰ تا ۴۰ سال برای زوج‌های متأهل یا بدون فرزند ترجیح دارد. در مقابل، در بخش دولتی یا مدارس شبانه‌روزی، جذب نیروهای جوان‌تر (۲۰ تا ۳۵ سال) نیز رایج است و اغلب به‌عنوان یک امتیاز در نظر گرفته می‌شود.
سابقه کار موردنیاز
در موقعیت‌های پایه، به‌ویژه در مجموعه‌های کوچک یا نهادهای عمومی، عدم نیاز به سابقه قبلی امری رایج است و آموزش‌های اولیه در محل انجام می‌شود. با این حال، در بسیاری از آگهی‌های بخش خصوصی که به دنبال نیروهای قابل اعتماد و چندمهارته هستند، حداقل یک تا سه سال سابقه کاری مرتبط درخواست شده است. برخی شرکت‌ها، به‌ویژه در بخش صنعت یا درمان، سابقه در محیط مشابه (کلینیک، کارخانه، مجتمع تجاری) را مزیت محسوب می‌کنند. در بخش دولتی، سابقه معمولاً امتیاز اضافی محسوب می‌شود ولی الزام استخدامی به شمار نمی‌رود.
اغلب استخدام از میان آقایان صورت می‌گیرد یا خانم‌ها؟
اگرچه در اکثر آگهی‌ها، جنسیت مرد به‌عنوان پیش‌فرض اعلام می‌شود، اما در سال‌های اخیر، آگهی‌هایی با جذب زوج سرایدار (آقا و خانم) یا حتی پذیرش نیروهای زن مجرد برای محیط‌های خاص (مدارس دخترانه، مؤسسات آموزشی خصوصی، یا دفاتر کوچک) نیز مشاهده شده‌اند. با این حال، نسبت آگهی‌های ویژه آقایان همچنان قابل‌ملاحظه است، به‌ویژه در مشاغلی که نیاز به نگهبانی شبانه، کنترل فیزیکی محیط، یا اقامت در محل دارند.